BẢO ĐẠI, HAY LÀ NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA VƯƠNG QUỐC AN NAM - Trang 189

Không còn phân biệt ai là cựu hoàng, ai là bạn chơi mà chỉ là hai đối thủ mải mê
quần nhau qua đường ban, bất chấp thời gian và lịch sử.
Hai bên ngang sức ngang tài nên những người Trung Quốc không hề nói gì đến
kết quả trận đấu.
Điều bất ngờ cho tất cả là sự có mặt của một người trẻ tuổi cao lêu đêu theo dõi
cảnh tượng từ trước ban công của khách sạn. Ông ta không giống lính Quốc dân
đảng cũng không giống hai đối thủ quần vợt trên sân. Cao to, tóc cắt ngắn, quần
áo sẫm màu, ông theo dõi không mỉm cười vũ điệu của hai bóng trắng. Người ta
gọi ông là Hương, Hà Phú Hương, một nhân vật nổi tiếng, thoát nạn từ nhà ngục
Kontum trở về. Hương là một trong hai trăm ba mươi tù nhân của nhà ngục nầy,
gồm công nhân, nông dân, sinh viên, phần lớn là tù chính trị. Chúa ngục là
Palméséani. Hương bị đày vào đây sau những cuộc biến loạn năm 1930. Cao
trào cách mạng năm 1930 đã bị dìm trong bể máu trong những vụ đàn áp tàn
khốc chưa từng có, thực hiện bằng lưỡi lê, bằng súng liên thanh, đôi khi bằng cả
đại bác.
Để đếm tù Palméséani gõ một chiếc ba toong vào đầu mỗi tù nhân, miệng đếm
một hai ba, v.v... Những kẻ bị hạ ngục có nhiệm vụ hoàn thành xây dựng một
con đường thuộc địa 14, từ Dakpao đến Dakxut, trong sáu tháng từ tháng chạp
năm 1930 đến tháng sáu 1931, một trăm bảy mươi tù nhân bỏ mạng.
Không phải vì khí hậu vì sốt rét mà bị giết.
Palméséani loại bỏ những ai không chịu đựng nổi nhịp độ tiến trình công việc.
Ngày 12 tháng Chạp năm 1931, tù khổ sai từ chối không chịu rời ngục Kontum
đi Dakpek nơi họ bị chết nhiều, lính canh ngục liền nổ súng. Mười sáu người
chết trong số những người cứng đầu nhất. Lịch sử không nói cuối cùng họ có
chịu đi không. Chính quyền Pháp biết tất cả những sự kiện đó.
Ngay sau khi Việt Minh cướp chính quyền, Hương thoát ngục trở về tham gia
ngay công tác cách mạng là uỷ viên phụ trách văn hoá và tuyên truyền trong Uỷ
ban nhân dân Trung Bộ. Tháng 3 năm 1946 ông được triệu tập đến dinh chủ tịch
chính phủ tại Bắc Bộ phủ, trước đây là dinh thống sứ Bắc Kỳ. Ông đến bằng xe
đạp, phương tiện đi lại quen thuộc của ông.
Giáp, người bạn học cũ tại trường Quốc học Huế, đón tiếp ông và đưa đến gặp
chủ tịch Hồ Chí Minh. Mặc dầu cấp bậc khác nhau, do công việc bận rộn, những
năm đau yếu, hôm nay lần đầu tiên người cựu chính trị phạm nhà ngục Kontum