Hoàng Quốc Hải
BÃO TÁP CUNG ĐÌNH
CHƯƠNG 28
Lệ thi Thái Học Sinh vừa được vua ban năm trước. Năm sau mở khóa thi
đầu tiên theo lệ mới. Sĩ tử cả nước nô nức đua tài để vào mùa xuân này đọ
sức. Nghe nói khoa này sẽ lấy tam khôi(1), và nhà vua đích thân chấm,
chọn các bậc tiền tài cho đất nước.
Vừa ăn tết xong, kinh thành Thăng Long còn chưa tan hết khói pháo, sĩ tử
các nơi đã dập dìu kéo nhau về quốc học viện để dự các buổi bình văn. Một
bữa nọ, Thái tôn ghé qua nhà Quốc tử giám, mới từ cổng nhìn vào đã thấy
đám nho sinh ngồi la liệt chật sân, vẫn còn phải đứng ém trong góc vườn để
nghe quan tư nghiệp thuyết giảng. Nhà vua nhìn đám sĩ tử đông nghịt, chen
chúc nhau, nhưng vẫn im phăng phắc, lòng ngài vui như mở hội - Đây là
dấu hiệu của thời thịnh. Giọng quan Tư nghiệp quốc tử giám sang sảng:
“… Cái phần chiêu minh ở trong người ta gọi là tâm. Tâm là cái thần minh
ở trong vạn vật, là cái tia sáng của Trời phú cho ta để hiểu biết các sự vật.
Vũ trụ sở dĩ có là bởi có cái tia hồi quang ấy, chứ không thì dẫu có cũng
như không mà thôi. Người ta có cái phẩm giá tôn quí, là cũng nhờ có cái
tâm. Cho nên hễ bỏ cái tâm đi, thì vũ trụ chỉ là một khối vật chất vô giác.
Bởi vậy, người ta phải giữ cho cái tâm được trong lặng. Tâm có trong lặng
thì mới mẫn nhuệ mà cảm ứng được các điều thiện, ác để hành hóa việc
người cho hợp với thiện đạo của Trời…” Thái tôn rất bằng lòng với lời
thuyết giảng của quan tư nghiệp, về lẽ hằng mà đức Khổng Tử đã từng rao
giảng trên thế gian, cách đây từ mấy ngàn năm trước.
Có người vào bẩm, đức vua ngự giá tới thăm quốc học viện. Quan quốc tử
giám tế tửu lập cập từ nhà học đường chạy ra, rập đầu lạy tạ, xin nhà vua
tha tội.
Thái tôn ôn tồn nói:
- Quan tư nghiệp hãy bình thân. Mau trở lại tiếp tục cuộc bình văn. Ta rất
vui, thấy sĩ tử cả nước đã sớm về kinh tụ hội, mặc dù còn lâu mới tới hạn
kỳ thi tuyển. Nhìn đám nho sinh trong sân quốc tử giám, lại nhìn quan tế
