Do chính sách cưỡng ép "ly khai" của địch, tù can cứu ở Côn Đảo chia
ra thành hai loại: tù "ly khai" và tù chống "ly khai". Lao từ đó cũng chia ra
thành hai lao: lao 1, lao của những người chống "ly khai" và lao 2, lao của
những người "ly khai". Hai lao cách nhau có một bức tường, nhưng hai chế
độ chính trị và sinh hoạt khác hẳn nhau.
Chế độ chính trị ở lao 1 là gì? Là ngay trong vùng đất của địch, ngay
trong ngục tù của địch, vẫn có một tổ chức xã hội chủ nghĩa gồm các người
tù kiên quyết bảo vệ lý tưởng cách mạng của mình, vẫn có một tập thể
những người suy nghĩ và hành động theo tinh thần cộng sản chủ nghĩa.
Còn chế độ chính trị bên lao 2 là một chế độ của những người sau khi
bị địch khủng bố khốc liệt, hàng ngũ phân hóa, tạm thời nhận chịu điều
kiện "ly khai" của địch, bị địch tiếp tục truy bức tư tưởng nhưng cũng
không ngừng đấu tranh bằng các hình thức thấp tiến lên đấu tranh chính
diện trở lại như lao 1.
Về đời sống, lao so với lao 1 khá hơn nhiều. Nhưng, nếu so với bất cứ
nhà tù nào ở đất liền thì lao 2 vẫn cứ đau thương hơn hết.
Hình thành hai lao 1 và 2 thế này không phải do quân thù muốn.
Chúng chỉ muốn có một lao, lao "ly khai". Sở dĩ chia làm hai lao chính là vì
đã có những đồng chí kiên quyết chống "ly khai", bảo toàn khí tiết và uy tín
cách mạng. Mặt khác, có một số đồng chí không chịu nổi sự khủng bố của
quân thù hoặc do quan niệm, nhận thức và chủ trương không đúng mà đã
"ly khai". Sau khi "ly khai" các đồng chí đó vẫn căm thù địch, không đầu
hàng và tiếp tục chống lại âm mưu, hành động tàn bạo của chúng.
"Ly khai" là chịu rất nhiều đắng cay, đau đớn về tinh thần. Địch bắt
ngày ngày chào cờ ba que, ngày ngày hát bài "suy tôn" thằng Diệm, ngày
ngày hát bài "quyết tâm diệt cộng", ngày ngày hô khẩu hiệu "đả đảo" lãnh
tụ và "muôn năm" thằng chó săn của Mỹ, ngày ngày học tập "tố cộng",
nghe chúng ra rả chửi lại chính những việc mình làm, chính ngay Đảng
