những quán cơm nước bình dân (mà phẩm tính đồ ăn thật ra vẫn còn ở dưới
mức bình dân xa lắm). Tôi cũng thường quan sát họ ở một vài nơi công
cộng như cái chợ nhỏ họp buổi sáng và nơi bán công cộng như cái cầu cá
tra thường được dân xóm chiếu cố gọi tắt là cầu cá.
Gọi là cầu cá, cái cầu tiêu vĩ đại nhất trong xóm do một người không tốt
cũng không xấu lập ra. Ông đó có một cái ao nuôi cá tra khá lớn. Và trên ao
ông cho làm một cái chuồng hẹp và dài phân cách nhau bằng một tấm phên
cà tăng. Một bên cho đàn ông và một bên cho đàn bà. Mỗi bên lại được chia
ra nhiều ngăn so le sút lít bằng một miếng ván gỗ thùng thấp chụt (cao tay
lắm cũng lên đến bốn tấc là cùng), nhưng cùng một giống với nhau, thấy
qua thấy lại cũng đâu có sao, mặc dù thật kinh tởm. Và ở mỗi dãy thuộc
giống đực và giống cái đều có lối đi riêng. Đó là hai tấm ván mảnh, hẹp bắt
từ dưới đất lên. Khi cần, nghĩa là khi thấy cá đã khá no, ông chủ cầu tự
động rút bớt mỗi lần một hay cả hai tấm ván bắt lên cầu tiêu sợ nồng độ của
phân và nước tiểu của bên âm và bên dương kia có thể giết chết bầy cá sản
nghiệp của ông. Gặp trường hợp này tôi chỉ còn biết chửi thề trong bụng,
xách quần về nhà tìm kế giải quyết khác. (Tôi thường lấy báo cũ che khắp
tứ bề như hát bội và lót nhiều lớp dưới đất đường hoàng để khỏi thấm
nước... Xong, gói dụt). Vâng, ông chủ cầu cá cần người ta nên ông mới bỏ
chút công của ra làm cầu. Và già trẻ bé lớn cũng rất cần cái cầu của ông ta
nên mới ra đó... chơi. Đến khi ông chủ thấy sự có mặt của họ không cần nữa
thì ông có quyền rút đi, dĩ nhiên, vì phương hại nặng nề cho ông. Ông
không xấu cũng không tốt, ông không tốt cũng không xấu. Ông công bình
và đáng yêu. Ông đúng là một trung bình... nhân, ông xử lý rất ư là... trung
dung chi đạo!
Ở xóm này tôi muốn tránh gặp bất cứ ai. Nên hễ mỗi lần thấy có một tên
nào rề rà muốn làm quen (chẳng hạn như một chú giáo viên, một chú học
trò lớn tuổi – trí thức của xóm làng, một chú thư ký xã ấp gì đó, v.v.), tôi
liền khôn khéo lẩn tránh.
Thế nhưng đối với gia đình cụ Tường chủ nhà, đối với mấy gia đình lao
động cùng thuê san sẻ ngôi nhà ọp ẹp với tôi, đối với mụ liên gia trưởng
phách lối xuẩn động ở trước mặt, và đối với bà Bảy khổ cực ở gần đó nuôi
một đứa cháu (mà cha nó đã mất xác oan uổng và rất có lỗi với đạo đức một
