một giọng điệu đặc biệt, máy móc và châm biếm, tựa thể ông đặt chúng vào
giữa ngoặc kép, như không muốn nhận ý kiến ấy về phần mình, như muốn
nói: “đẳng cấp, các vị biết đấy, như những kẻ lố lăng thường nói.” Nhưng
thế thì, tại sao ông lại nói đẳng cấp, nếu điều đó lố lăng?) Một lát sau ông
nói thêm: “Cái đó sẽ cho cậu thấy một hình ảnh cao quý như bất kỳ kiệt tác
nào, tôi chẳng biết… như” – và ông cười – “các bà hoàng ở Chartres
!” Cho
đến bấy giờ tôi vẫn thấy việc ông ghét phát biểu ý kiến một cách nghiêm túc
là điều gì đó chắc hẳn tao nhã và mang chất Paris, đối lập với tính giáo điều
tỉnh lẻ ở các chị em của bà tôi; và tôi cũng ngờ rằng đó là một hình thái tâm
thế trong phe nhóm Swann sinh sống, do phản ứng với chất trữ tình của các
thế hệ trước, họ phục hồi giá trị một cách thái quá cho những sự việc vặt rõ
ràng cụ thể, xưa bị coi là tầm thường thô thiển, và họ bài xích những lời
“văn vẻ”. Nhưng giờ đây tôi thấy có cái gì chướng trong thái độ này của
Swann trước sự vật. Dường như ông không dám có ý kiến và chỉ yên tâm
khi mình có thể cung cấp tỉ mỉ những thông tin đích xác. Nhưng ông không
biết đó chính là tỏ bày ý kiến, là chủ trương rằng tính chính xác của những
chi tiết kia có tầm quan trọng. Lúc ấy tôi lại nghĩ đến bữa tối hôm tôi rất
buồn vì mẹ không lên được phòng tôi và hôm ấy ông đã nói rằng những buổi
vũ hội tại nhà nữ Công tước De Léon chẳng quan trọng gì hết. Ấy thế mà
ông lại sử dụng cuộc đời mình cho loại thú vui này. Tôi thấy tất cả những
điều đó thật mâu thuẫn. Ông còn chờ đến cuộc đời nào khác để rốt cuộc mới
nói một cách nghiêm túc những gì ông nghĩ về sự vật, mới phát biểu những
nhận định mà ông có thể đặt trong ngoặc kép, mới thôi không theo phép lịch
sự một cách câu nệ dấn thân vào những công việc mà cùng lúc ông tuyên bố
là nực cười lố lăng? Tôi cũng để ý thấy trong cách Swann nói với tôi về
Bergotte điều gì đó không phải riêng của ông mà ngược lại vào thời ấy là
chung cho tất cả những ai ngưỡng mộ nhà văn, cho bà bạn của mẹ tôi, cho
bác sĩ Du Boulbon. Giống như Swann, họ nói về Bergotte: “Đó là một trí óc
hấp dẫn, rất đặc biệt, ông có cái cách riêng của mình để nói lên sự vật, hơi
cầu kỳ, nhưng thật hay. Ta không cần xem chữ ký, ta nhận ra ngay lập tức đó
là của ông.” Nhưng có lẽ không một người nào đi đến mức nói rằng: “Đó là
một đại văn hào, ông có một tài năng lớn.” Thậm chí họ cũng chẳng nói rằng
