một bề mặt tối om, người ta vẫn cảm thấy một nội dung rất vững chắc, rất
rành rõ mà nó truyền vào một sức mạnh mới, độc đáo đến nỗi những ai đã
nghe đều lưu giữ nó trong lòng trên cùng một bình diện với những ý tưởng
của trí thông minh. Swann tham chiếu nó như một quan niệm về tình yêu và
hạnh phúc mà ông lập tức biết ngay nó dặc biệt ở điểm nào, như ông nhận ra
ngay điểm đặc biệt ở Quận chúa Clèves (La Princesse de Clèves) hay Rene
khi những cái tên này hiện ra trong trí nhớ ông. Ngay cả khi ông không nghĩ
đên câu nhạc nhỏ, nó vẫn hiện hữu ở dạng tiềm năng trong tâm trí ông cũng
như một số khái niệm khác không có tương đương, như những khái niệm về
ánh sáng, về âm thanh, về địa hình, về khoái lạc thể xác, những của cải
phong phú làm đa dạng và tô điểm cho thế giới bên trong của chúng ta. Có
thể ta sẽ mất chúng, có thể chúng sẽ tự xóa nhòa nếu ta trở về hư vô. Nhưng
chừng nào ta còn sống, ta không thể làm như không biết đến chúng cũng
như ta không thể lơ đi một số đồ vật có thật, cũng như ta không thể, chẳng
hạn, nghi ngờ ánh sáng của cây đèn được thắp lên trước những đồ vật biến
dạng trong phòng của ta, từ đó bay biến đi đến cả ký ức về bóng tối. Theo
cách ấy, câu nhạc của Vinteuil, giống như, chẳng hạn, một chủ đề nào đó
trong Tristan
mà ta thấy cũng có một sở đắc tình cảm nào dó, đã chấp nhận
thân phận hữu sinh hữu tử của chúng ta, mang lấy một chất nhân bản nào đó
khá cảm động. Số phận của nó gắn liến với tương lai, với thực tế của tâm
hồn chúng ta mà nó là một trong những đồ trang sức đặc biệt nhất, được
phân định rõ nhất. Có thể chính hư vô mới là thực tồn và tất cả ước mơ của
chúng ta đều không tồn tại, nhưng nếu vậy, chúng ta cảm thấy là những câu
nhạc ấy, những khái niệm tổn tại liên quan với ước mơ của chúng ta ắt cũng
sẽ chẳng là gì hết. Chúng ta sẽ chết, nhưng chúng ta có những câu nhạc thần
tiên ấy bị bắt giữ làm con tin, chúng sẽ đi theo và chia sẻ số phận của chúng
ta. Và chết cùng với chúng như vậy sẽ đỡ cay đắng, đỡ hổ thẹn hơn, có thể
là ít khả năng xảy ra hơn.
Vậy là Swann không sai khi tin rằng câu nhạc nhỏ của bản sonate thực
sự tồn tại. Tất nhiên, tuy mang tính người về phương diện này, song nó
thuộc về một loại sinh linh siêu nhiên mà chúng ta chưa bao giờ nhìn thấy,
nhưng mặc dù vậy, chúng ta vẫn vui sướng nhận ra mỗi khi một nhà thám
