giơ thẳng ra. Nhưng kể từ khi chúng tôi thường xuyên đến Combray, tôi
không còn biết ai rõ hơn Françoise; chúng tôi được bác ưa hơn hết, ít nhất
trong những năm đầu: bác ta cũng quý trọng chúng tôi như quý cô tôi,
nhưng lại có ý thích hơn, bởi vì thêm vào uy thế là người trong họ (đối với
các sợi dây vô hình nối những người trong một gia đình do cùng một dòng
máu, bác ta có lòng kính trọng chẳng khác gì một tác giả bi kịch Hy Lạp), lại
còn có điều lôi cuốn ở chỗ chúng tôi không phải là những chủ nhân quen
thuộc. Bởi thế, khi mẹ tôi hỏi thăm tin tức con gái bác và cháu bác, xem
cháu trai bác có ngoan không, định cho nó làm gì, nó có giống bà nó không,
thì Françoise hết sức vui sướng tiếp đón chúng tôi, ái ngại cho chúng tôi vì
chưa có được lúc đẹp trời hơn, ngày chúng tôi tới, hôm trước lễ Phục sinh,
thường vẫn còn gió lạnh buốt.
Và khi không còn ai nữa, vốn biết rằng Françoise vẫn thương khóc
không nguôi cha mẹ bác mất đã nhiểu năm, mẹ tôi bèn dịu dàng hỏi bác về
họ, hỏi han rất tỉ mỉ vế cuộc sống của họ ngày trước.
Mẹ tôi đã đoán ra rằng Françoise không ưa con rể, anh ta khiến bác mất
vui khi gặp con gái, khi có anh ta ở đấy bác không được nói chuyện thoải
mái với con. Vậy nên, mỗi lần Françoise đi thăm họ, cách Combray vài dặm,
mẹ tôi lại mỉm cười nói: “Françoise này, nếu Julien buộc phải đi vắng và có
Marguerite với bác cả ngày, có lẽ bác sẽ phiền lòng nhưng rồi cũng đành
lòng vậy, phải không?” Và Françoise vừa cười vừa nói: “Bà biết hết; Bà còn
tệ hơn cả tia X (bác ta nói từ X với một vẻ ra dáng khó khăn, và cười mỉm
để tự giễu minh, ngu dốt như vậy mà lại dùng từ bác học), mà họ đã đem
đến cho bà Octave
và chúng thấy trong tim ta có cái gì”, sau đó bác ta biến
mất, xấu hổ vì được quan tâm, có lẽ để mọi ngưòi không thấy bác khóc; mẹ
là ngưòi đầu tiên làm bác có được niềm xúc động êm dịu là cảm thấy đời
bác, hạnh phúc và buồn phiền của một nông dân lại có thể khiến một người
nào khác quan tâm, hay chia sẻ vui buồn. Cô tôi đành chịu thiếu bác một tí
mỗi lần chúng tôi đến, bà biết mẹ tôi rất ưa thích lối phục vụ của người hầu
gái thông minh và cần mẫn, trông lúc nào cũng đẹp đẽ dưới cái mũ trùm với
những xếp nếp sáng lóe và thẳng đứng như làm bằng sứ, dù là từ năm giờ
