dòng sông, đỉnh tháp chuông kiểu gô tích của một nhà thờ mà các dinh thự
này che khuất, vút lên cao, có vẻ như kết thúc, như vượt lên trên các mặt
tiền dinh thự, nhưng bằng một chất liệu rất khác, rất cầu kỳ, rất nhiều vòng
nhiều đốt, rất hồng, rất bóng, thành thử ta thấy rõ đỉnh gác chuông ấy cùng
với các dinh thự chẳng khác gì chóp nhọn khía răng cưa màu tía của một vỏ
ốc nào đó thuôn thuôn hình tháp và bóng loáng nước men, kẹp giữa hai hòn
cuội đẹp trơn nhẵn trên bãi biển. Ngay tại Paris, ở một trong những khu xấu
xí nhất thành phố, tôi biết có một khung cửa sổ từ đó ta nhìn thấy sau một
bình diện thứ nhất, thứ hai thậm chí thứ ba hình thành từ những mái nhà
chồng chất thuộc nhiều đường phố, một chiếc chuông màu tím, đôi khi đỏ
nhạt, cũng đôi khi, trên những “bản in thử” cao nhã nhất do bầu không khí in
ra, lại mang màu đen gạn lọc của tro tàn, chiếc chuông ấy chính là nóc vòm
nhà thờ Saint-Augustin và đem lại cho quang cảnh này của Paris tính chất
của một số cảnh thành Rome do Piranesi
vẽ. Nhưng bởi cho dù ký ức tôi có
tái hiện tinh tế đến đâu những bức tranh khắc nhỏ áy, thì ký ức vẫn không
đưa được vào một bức nào cái mà tôi đã mất từ lâu, cảm giác khiến chúng ta
coi một vật không phải như một cảnh tượng mà tin vào vật đó như một sinh
thể không gì sánh được, nên không một bức tranh nào trong số chúng chi
phối được cả một phần sâu xa của đời tôi giống như hồi ức về dáng vẻ của
tháp chuông Combray ở những con phố đằng sau nhà thờ. Dù ta nhìn thấy
nó lúc năm giờ, khi ta đến bưu điện lấy thư, cách ta vài ngôi nhà, ở bên trái,
đột ngột vươn cao đỉnh tháp cô độc bên trên đường sống các nóc nhà; dù
ngược lại, nếu muốn vào hỏi thăm bà Sazerat, ta dõi mắt theo đường sống ấy
lại đang thấp xuống sau triền dốc mái bên kia và biết rằng phải rẽ ở con phố
thứ hai sau tháp chuông; hoặc hơn nữa, nếu đi xa hơn, ra nhà ga, ta nhìn thấy
nó chênh chếch, phô bày bán diện những cạnh sắc và những bề mặt mới mẻ,
giống như một vật rắn chợt được nhìn thấy vào một khoảnh khắc chưa từng
biết trong lúc nó xoay vòng; hoặc từ bờ sông Vivonne, hậu tẩm thấp đậm và
được tôn cao nhờ viễn cảnh, dường như vọt ra từ nỗ lực của tháp chuông để
phóng chóp nhọn hình mũi tên của mình lên giữa trời: bao giờ cũng phải trở
lại với nó, bao giờ nó cũng chế ngự hết thảy, truyền lệnh cho các ngôi nhà từ
một đỉnh nhọn bất ngờ, giơ lên trước mặt tôi như ngón tay của Chúa mà thân
