quảng trường, cái nóng và bụi ở chợ, bóng râm từ bức mành của cửa hiệu
mà có lẽ mẹ sẽ bước vào trước buổi lễ trong mùi vải mộc, để mua chiếc
khăn tay nào đó mà chủ hiệu sẽ sai đưa cho bà xem, ông ta ưỡn ngực, đang
chuẩn bị đóng cửa, và vừa mới vào gian sau khoác tấm áo ngoài ngày lễ và
rửa xà phòng đôi bàn tay mà ông ta có thói quen, cứ năm phút một, ngay cả
trong những trường hợp u sầu nhất, lại xoa xoa vào nhau với một dáng điệu
làm ăn kinh doanh, vui chơi tao nhã và thành đạt.
Sau buổi lễ, khi chúng tôi vào bảo Théodore mang tới nhà một chiếc
bánh sữa to hơn thường lệ vì những người anh em họ của chúng tôi đã tranh
thủ thời tiết đẹp để từ Thiberzy tới dùng bữa trưa cùng chúng tôi, thì trước
mặt chúng tôi là gác chuông, bản thân nó óng vàng và chín như một chiếc
bánh sữa to hơn được ban phước, với những lớp vảy và những giọt nắng dấp
dính, đang xuyên đỉnh nhọn lên trời xanh. Và chiều tối, khi tôi đi dạo về và
nghĩ đến lúc sắp phải chào mẹ tôi rồi không gặp bà nữa, thì trái lại nó rất dịu
dàng, trong ngày đang tàn, thành thử nó có vẻ như được đặt và ấn sâu giống
một chiếc gối tựa bằng nhung nâu xuống nền trời nhợt nhạt đã lún trước sức
ép của nó, hơi lõm vào để lấy chỗ cho nó và dồn lại nơi các đường viền của
nó; còn tiếng kêu của lũ chim bay xung quanh như tăng thêm sự thinh lặng
của nó, làm vút cao hơn nữa đỉnh nhọn và đem lại cho nó điều gì đó không
thể tả nên lời.
Ngay cả khi phải đi chỗ này chỗ kia ở phía sau nhà thờ, nơi ta không
nhìn thấy nhà thờ, thì mọi sự vẫn như được sắp đặt trong quan hệ với gác
chuông nhô lên đây đó giữa các ngôi nhà, có lẽ còn gây xúc động hơn nữa
khi nó xuất hiện mà không có nhà thờ như vậy. Và dĩ nhiên, có nhiều gác
chuông khác đẹp hơn khi được nhìn theo cách ấy, và trong ký ức tôi có
những hình trang trí nhỏ ở bìa sách vẽ những gác chuông vượt lên trên các
mái nhà, chúng mang một tính chất nghệ thuật khác với những hình ảnh do
đường phố buồn bã của Combray tạo nên. Tôi sẽ chẳng bao giờ quên, ở một
thành phố kỳ lạ miền Normandie gần Balbec, hai dinh thự duyên dáng thế
kỷ XVIII, thân thiết và đáng kính về nhiều phương diện đối với tôi, và giữa
hai dinh thự, khi ta nhìn từ khu vườn đẹp chạy xuôi từ các bậc thềm xuống
