tự thân mà tương ứng với tính phức tạp trong sự cảm nhận thế giới. Mở đầu
cuộc trò chuyện với tạp chí Lire, số đặc biệt năm 2013, nhân dịp 100 năm
Bên phía nhà Swann được xuất bản, Antoine Compagnon
nhận định rằng
câu văn dài của Proust từng gây lo ngại nơi độc giả, nhưng cũng rất quyến
rũ, bởi “cấu trúc cú pháp phức tạp nhằm theo sát tính phức tạp trong sự diễn
giải về mỗi con người, mỗi cử chỉ, mỗi hành động, mỗi lời đối đáp”.
Vậy người dịch phải xử sự thế nào trong mê lộ của câu văn proustien?
Trước hết, cần nhận thức rõ một trong những chủ đề trở đi trở lại trong Đi
tìm thời gian đã mất, chính là câu: khao khát đầu tiên hướng tới văn chương
nảy sinh ở NKC chính do ngưỡng mộ những câu văn hay của Bergotte; câu
nhạc nhỏ được gợi nhớ qua nhiều tập của bộ tiểu thuyết chính là tinh anh
quý giá trong bản sonate của Vinteuil. Nhận thức như vậy, chúng tôi cố gắng
trung thành với cấu trúc của câu, chỉ khi cần thiết lắm mới chuyển đổi vị trí
một, hai mệnh đề trong câu, hoặc thêm một giới từ, một liên từ, với tất cả sự
thận trọng. Đọc lại bản tiếng Việt, tôi thấy giữa các phần không có độ chênh
lớn trong phương thức xử lý, bút pháp ở mỗi dịch giả vẫn mang phong vị
riêng, song cách tiếp cận câu văn của Proust khá tương đồng trong cả nhóm.
Phải chăng do cách cảm nhận, cách diễn đạt, khái niệm về độ, đều thuộc
những người cùng thế hệ? (Anatole France đã lý giải như vậy việc ông
không tán thưởng Proust “Tôi cố song không hiểu được Proust. Không phải
lỗi của Proust, mà là lỗi của tôi. Người ta chỉ hiểu những người cùng thời
mới mình, cùng thế hệ với mình, có thể là thế hệ ngay sau mình. Sau đó, thì
kết thúc”).
Nhiều nhà nghiên cứu Pháp khẳng định, sau khi đọc Proust, cái nhìn của ta
trở nên tinh tế hơn và chăm chú hơn, ta bỗng nhận ra đến từng chi tiết những
sự việc mà trước đó ta chỉ thấy một cách đại khái. Vẫn theo họ, người đã
đọc Proust cũng tiếp nhận được một bài học kỳ diệu về ngôn ngữ, bởi như
André Gide nói, “dẫu Proust có chi tiết đến đâu chăng nữa, ông cũng không
bao giờ rườm rà, có dồi dào ý tứ đến đâu cũng không bao giờ dài dòng”,
