thoại, truyền thuyết, tác phẩm văn chương, âm nhạc, hội họa, đòi hỏi vô số
chú thích khiến việc đọc gián đoạn, mệt mỏi.
Bút pháp cũng gây nản lòng không kém. Proust nổi tiếng với những câu
văn “dây leo” dài lê thê gồm rất nhiều mệnh đề với rất nhiều quan hệ kết
hợp, phụ thuộc, xen thêm, so sánh, đối lập, song song… Céline
coi “Proust
là một đại văn hào, là đại văn hào của thế hệ chúng ta” song vô cùng khó
chịu với “những câu cứ cắn lấy đuôi nhau mà đi sau những uốn éo bất tận”.
Cú pháp rắc rối trong văn Proust thực sự thách đố người dịch. Ngay từ năm
1922, một nhà phê bình Anh đã nhận định Proust viết “một Pháp ngữ mà tất
cả các từ đều dễ song tất cả các câu đều khó”
.
Chính vì trở ngại thứ nhất, nên để Bên phía nhà Swann kịp ra mắt trong
năm 2013 – 100 năm sau lần xuất bản đầu tiên – cuốn này do một nhóm
người cùng dịch (bốn dịch giả, quả là nhiều với một tập sách, điều đó sẽ
không lặp lại ở những tập sau, bởi như một sự chế giễu của tác giả – người
đọc sẽ có nhiều dịp thưởng thức nét châm biếm, hài hước nơi ông – vấn đề ở
đây vẫn là thời gian!).
Điều bất đắc dĩ ấy tất nhiên ảnh hưởng đến cách dịch, bản dịch. Tuy
vậy, suy nghĩ về phương thức chuyển ngữ khá thống nhất trong nhóm, có thể
coi đó là một thuận lợi. Với quan niệm dịch một tác phẩm văn chương là
đưa tới người đọc, qua những trang sách, một cách nhìn, một cách viết, một
thời đại, một nền văn hóa, cùng những đặc thù gần gũi hay xa lạ, tương đồng
hay dị biệt, chúng tôi chủ trương trung thành với bản gốc, đưa người đọc lại
gần văn bản nguồn. Vả chăng, những năm gần đây, văn học nước ngoài
được giới thiệu nhiều hơn, một số kiểu diễn đạt “ngoại lai” dường như bớt
xa lạ với người đọc Việt Nam. Đôi khi ta còn gặp, ở một vài tác giả được tán
thưởng, những cách viết khá “tây”, chẳng hạn trạng từ được đặt trước động
từ, tính từ đặt trước danh từ, v.v.
Trong trường hợp của Proust, việc tôn trọng văn phong tác giả đặc biệt
cần thiết, bởi ông đã nói rõ “bút pháp đối với nhà văn cũng như sắc màu đối
với họa sĩ không phải là một vấn đề kỹ thuật, mà là vấn đề cách nhìn” (Thời
gian tìm lại được). Tính phức tạp trong câu văn Proust không phải mục đích
