nhiều việc trong lĩnh vực đối ngoại gây tổn thất cho Liên Xô, trong đó ông
ta đã chấp thuận mọi điều kiện, mọi quan điểm ngoại trừ những gì liên
quan sâu sắc tới quyền lợi cá nhân. Ông ta đúng là một nhân vất nổi bật
nhất đại diện cho rất nhiều kẻ tương tự ông ta trong giới thượng lưu ở Liên
Xô. Tuy nhiên, đa số các tác giả từng viết về M. X. Gorbachov vào thời kỳ
này mới chỉ đánh giá ông ta theo quan điểm đạo đức, tình cảm mà thiếu sự
phân tích thật thấu đáo. Bởi, nếu còn nhớ tới thời kỳ này, có thể nhận thấy
rằng liên quan tới diễn biến của cải tổ còn có hàng triệu người đã từng bỏ
phiếu thuận trong cuộc trưng cầu dân ý vào ngày 17 tháng 3 năm 1991về
việc phá tan Liên Xô. Còn những con người thực sự kiên quyết bảo vệ việc
duy trì liên bang lại có quá ít. Chỉ có số ít người này có đủ thẩm quyền đạo
đức để đánh giá vấn đề này. Hãy đẻ cho những người này và chỉ có những
người này mới có thể ném những viên đá đầu tiên vào sự kiện. Bản thân tôi
cũng không thể nhận lãnh được vai trò này.
Số phận “hậu liên bang” của M. X. Gorbachov đã được định đoạt avà đó
là số phận không thể lựa chọn. Nếu có theo kịch bản của những bộ tham
mưu “cải tổ” ở nước ngoài, thì việc loại bỏ ông ta vẫn là điều cần thiết và
họ đã làm chứ không chỉ là suy nghĩ. Điều này cần được hiểu cho chính xác
và tất cả những người đã có một thời đồng ý với vai trò “bắt cá cả hai tay”
phải hiểu. Cái duy nhất trong khi thực hiện các kịch bản là bảo đảm mạng
sống cho những nhà chính khách đã từng giữ vai trò hai mặt – Tổng thống
Liên Xô M. X. Gorbachov, Phó Tổng thống Liên bang Nga A. V. Rutxkoi,
Chủ tịch Xô Viết Tối cao Liên bang Nga R. I. Khasbulatov, chứ nó không
nói rằng nếu có lần sau, thì theo kế hoạch, không cần phải có “tù nhân ở
Foros” mà cần một kết cục đẫm máu. Như vậy là số lượng “những bí ẩn
chết người” sẽ tăng theo tỷ lệ tương xứng. Vậy thì, “những ngài chính
khách”, trước khi đeo mặt nạ cho mình để chơi trò hai mặt, hãy nghĩ cho
chín rằng ai sẽ là người lật bỏ chiếc mặt nạ đó.
Có một điều đáng chú ý là M. X. Gorbachov đã không có đủ học vấn
chính trị cần thiết để tiếp thu được những nhạy cảm trong điều hành. Nếu
