BIÊN HÙNG LIỆT SỬ - Trang 177

chánh trị, các ký giả tí hon đều bị đuổi! Không hi vọng được trở lại học,
Pierre Vutren (!) vận động để được sang Pháp học.
Hồ Hữu Tường phen nầy đã quyết để tâm trí vào việc học, nhưng đến dịp lễ
Giáng Sinh 1927, anh sinh viên trẻ này lại có được dịp đến Marseille dự
buổi diễn thuyết của hai nhà hùng biện Dương Văn Giáo và Trịnh Hưng
Ngẫu. Ngẫu hẹn cho Tường đến gặp sau buổi diễn thuyết và nơi đây Tường
lại có dịp gặp thêm Nguyễn Thế Truyền và Tạ Thu Thâu.
Tường khi đó chỉ vào khoảng mười tám tuổi nhưng đã có tiếng là học giỏi,
nhứt là môn toán. Nguyễn Thế Truyền - một trong năm người có tiếng của
nhóm “Ngũ Long” ở Paris ( Phan Văn Trường, Phan Châu Trinh, Nguyễn
An Ninh, Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Thế Truyền) -, đã khuyến khích và rủ
Tường : “...làm cách mạng phải là những tay học giỏi. Chớ học trong lớp
mà “ cầm cờ”, rồi ra làm cách mạng, bọn thựcdân nó chê tụi mình là tụi
ratés, nêngiả vờ làm cách mạngđể cứu thể diện”. Trịnh Hưng Ngẫu thì dạy
Tường: “ ...nên noi gương Nguyễn An Ninh, muốn làm cách mạng đắc lực,
phải viết báo cho hay. Không làm cách mạng mà viết báo hay, cũng có lợi.
Đây là qua dạy em cái bí quyết để thành công trong đời đó ”
Sau Đại học Marseille, H.H. Tường ghi danh vào Đại học Lyon để nạp luận
án thi Cao học Toán trong khi ở Việt Nam có tin về cuộc khởi nghĩa Yên
Bái của nhóm Nguyễn Thái Học. Việc thực dân Pháp ở Việt Nam ra tay
khủng bố, đàn áp dân chúng sau cuộc bạo động đã làm sôi sục tinh thần yêu
nước của các sinh viên ở Pháp. Tường nôn nóng mong lên được Paris để
tham gia vào các hoạt động kêu gọi chánh giới Pháp làm áp lực với chánh
phủ ngưng các bản án xử tử hình các nhà ái quốc Việt Nam. Không cần chờ
biết kết quả, sau khi trình luận án, Tường đã từ giã Lyon để lên kinh đô
Paris. Tường đã được Tạ Thu Thâu tiếp đón ở nhà ga Lyon và đưa về trú
ngụ ở nhà của Huỳnh Văn Phương (Chú của Huỳnh Tấn Phát, Chủ tịch
Chánh phủ Lâm thời Miền Nam, Việt Cộng sau này). Ở Paris, Tường đã có
cơ hội gặp gỡ những nhà ái quốc lưu vong như Nguyễn Thế Truyền, Phan
Văn Trường, Nguyễn Văn Tạo, Tạ Thu Thâu, Phan Văn Hùm, Phan Văn
Chánh v.v...Vào thời buổi này, Tạ Thu Thâu đang phụ trách đảng P.A.I
(Parti Annamite de l’Indépendance, tức đảngViệt Nam Độc Lập) cho