BIẾT NGƯỜI - Trang 147

đậy ý nghĩ của họ, nếu gặp phải người đa cảm, suy nhược, họ lại không trả lời
ngay những câu hỏi của mình.
Nhưng thay vì chất vấn bằng miệng chúng ta có thể ghi các câu hỏi trên giấy để
họ trả lời cũng bằng giấy mực.
Phải đặt ra nhiều câu hỏi và những câu hỏi này phải đặng chọn lựa cách khéo
léo cốt những câu đáp ít ra có liên hệ trực tiếp đến một trong những bẩm chất
cốt yếu của các tính người bị chất vấn.
Thí dụ nếu chúng ta hỏi một người: “Anh có yêu trẻ con, có yêu súc vật
không?”, “Anh có cho bạn bè mượn tiền chăng?”, “Anh có tham gia những công
cuộc phước thiện chăng?”. Và nếu người ấy trả lời “có” đối với những câu hỏi
ấy, chúng ta có thể cho rằng lòng nhân của họ khá nhiều.
Hỏi về những cao vọng, những ước vọng của một người chúng ta có thể phán
đoán về bẩm chất “tham muốn” của họ, lẽ dĩ nhiên là phán đoán một cách tạm
bợ.
Những lời thú nhận bằng giấy mực này có giá trị ra sao? Sau đây là ý kiến riêng
của chúng tôi.
Trong lối chất vấn này phải biết phòng bị một vài điều. Trước hết, phải làm cho
người bị chất vấn đặng an tâm, phải làm cho họ hiểu rằng họ có ích lợi mà nói
thực và nhất là phải cam kết với họ rằng những lời thú nhận ấy sẽ đặng giữ bí
mật. Lại nữa, đừng để người bị chất vấn có thì giờ suy nghĩ quá lâu: chỉ cho họ
một thời giờ nhất định, thí dụ nửa giờ chẳng hạn khi nhận đặng câu hỏi là họ
phải nộp xong những câu đáp.
Muốn nhận định giá trị những tài liệu đã nhận được cần phải biết đoán giải. Nếu
đã khéo đặt những câu hỏi thì người bị chất vấn dù có nhiều óc hợp đoàn tức là
hay có tính nói dối đi nữa cũng khó mà giấu giếm tâm tư của họ qua bao nhiêu
câu hỏi. Chỉ nội một việc họ không trả lời về một vài câu hỏi khó nghĩ nào đó
hoặc giả họ trả lời miễn cưỡng, trả lời để trốn thoát cũng đủ cho chúng ta nghi
ngờ lòng thành thật của họ (bệnh khoác lác). Nếu trong những câu đáp của họ
lại nhiều điểm tương phản nhau, chúng ta có thể đoán họ là người giả vở, giả
dối. Chẳng hạn một người bị chất vấn ở một đoán trước trả lời rằng: “Họ rất dễ
bị xúc động trong những công trình kỹ thuật”, rồi ở một đoạn sau lại thú nhận
rằng: “Họ là người rất điềm nhiên”, sẽ làm cho chúng ta nghĩ rằng họ không
thành thực.