BIẾT NGƯỜI - Trang 211

Tại sao lại sợ chết?:
Người ta đã bày vẽ lắm điều mê tín xung quanh cái sự chết. Hiện giờ ít ai dám
“phiêu lưu” vào trong một nghĩa địa lúc đêm thanh vắng. Thực ra còn nơi nào
an tĩnh hơn các nghĩa địa. Thời xưa người La Mã chôn xác dọc theo các đường
lộ như hiện giờ chúng ta vẫn còn thấy ở các vùng gần thành Ajaccio thuộc đảo
Corse. Ở Thổ Nhĩ Kỳ nghĩa địa là nơi để dân chúng đến hóng mát. (Ở thành
Gênes (Ý) có một nghĩa địa mang tên là “Campo Santo”, trong đó phần nhiều
các ngôi mộ (lẽ dĩ nhiên là của những bậc phú gia) đều là những công trình mỹ
thuật đáng kể. Du khách thập phương ai đã đặt chân lên thành Gênes đều có
đến viếng).
Chúng tôi không hiểu tại sao hiện giờ người ta lại rào kín các nghĩa địa. Những
người đã nằm trong đó dù có thành “ma” họ cũng chưa ắt có phương tiện để
trốn thoát, còn những người hiện còn ở ngoài vòng thì có ai lại muốn nhảy vào
nơi “an nghỉ cuối cùng” ấy?
Thói sợ những người chết cũng là một điều khó hiểu, đối với những ai tin theo
thuyết “sự sống bất diệt” thì người chết chẳng qua là một nắm tro bụi còn linh
hồn của họ thì đang tiêu diêu nơi cõi xa xăm nào; còn đối với những người vô
tín ngưỡng đã không tin gì cả thị tại sao lại sợ một nắm xương tàn?
Phải vận dụng nhiều tưởng tượng mới có thể suy niệm trước một nấm mồ.
Người quá vãng đâu có ở dưới ba tấc đất. Họ chỉ sống trong trí nhớ chúng ta.
Nếu đó là những người thân yêu họ sẽ sống mãi trong trí óc chúng ta cho đến
khi người đời không còn nhớ đến họ nữa thì họ sẽ bước vào cõi hư vô.

Về những tăm tiếng của mỗi thời đại:
Người đời thường gán cho mỗi thời đại cũng như cho mỗi một người một thứ
tiếng tăm. Có những thời đại đặng người ta khen tặng là “đức hạnh” như thời
vua Louis XIV, lại có những thời đại bị mang tiếng là trụy lạc như thế kỷ XVIII
và nhất là thời “Nhiếp Chính” bên Pháp. (Ông quán trong Lục Vân Tiên đã
chẳng phê phán:
“Ghét đời Kiệt, Trụ mê dâm
Để dân đến nỗi sa hầm sẩy hang”
…