BIẾT NGƯỜI - Trang 227

không đau khổ chúng ta cũng không sao nếm đặng hạnh phúc. Nếu có thể dứt
bỏ hết mọi nỗi đau khổ ở đời này chúng ta sẽ đi đến, không phải sự thản nhiên
của tâm hồn mà phái khắc kỷ đã chủ trương, song là đi đến chỗ bất động của
một hòn đá, một khúc gỗ.
Hạnh phúc trên đời này vừa chóng qua vừa tương đối. Không một con người
nào, một biến cố nào có thể mang hạnh phúc đến cho chúng ta. Cái hạnh phúc
ấy, chúng ta phải tự tạo lấy do sức cố gắng riêng của mình. Trước hết phải biết
tìm cách làm giảm bớt những mối đau khổ của riêng mình, giảm những mối khổ
về thể chất bằng cách bảo vệ sức khỏe, giảm những mối khổ về tinh thần bằng
cách tạo nên một cá tính tập thành đủ sức kiềm hãm hoặc làm dịu bớt những
bẩm chất thiên nhiên nào có phương hại.
Nhưng cần nhất là đừng bao giờ gieo rắc sự đau khổ chung quanh mình, trái lại
phải tìm cách xoa dịu nỗi khổ của kẻ khác. Trước sự đau khổ, mọi người đều
liên đới với nhau.
Người ích kỷ ngờ rằng có thể tạo lấy hạnh phúc bằng cách gieo họa, gửi khổ cho
kẻ khác. Thật ra họ đã lầm lạc to. Không chày thì kíp những đau khổ họ đã gieo
rắc sẽ quay trở lại để dày vò chính họ.
Óc khôn ngoan của loài người đã chẳng từng dạy: không ai có thể xây dựng
hạnh phúc của mình trên sự đau khổ của những người khác.

Tổ chức những giờ nhàn hạ:
Chỉ trong những giờ nhàn hạ chúng ta mới có dịp mở mang kiến thức, bổi bồ
tinh thần hoặc trí thức, tạo nên sự bình quân giữa nội thân và ngoại cảnh, để
hướng đến hạnh phúc.
Những giờ cần lao chỉ xen vào để phát triển những công việc nói trên, đồng thời
để thỏa mãn những nhu cầu cốt yếu của chúng ta.
Nếu chúng ta muốn đỡ nhọc nhằn vì cần lao chúng ta phải biết giảm bớt công
việc làm. Những người mến chuộng tự do thường biết hạn chế công việc làm,
họ chỉ làm những công việc nào khẩn thiết thôi.
Nói thế không có nghĩa là khuyên ai xem rẻ việc cần lao hoặc cho rằng chỉ nên
làm việc một cách gượng gạo, miễn cưỡng. Đã dự vào một trò chời chúng ta
phải tuân theo luật lệ của trò chơi ấy tức đã không làm việc thì thôi mà đã làm
thì phải cố gắng tiến đến chỗ tận thiện, tận mỹ. Có biết làm việc với tinh thần ấy