BIẾT NGƯỜI - Trang 65

Người mưu sĩ là người có nhiều óc phán đoán nó khiến họ hay nói dối; đồng
thời họ có nhiều tham muốn, kém lòng nhân, song rất nhiều hoạt động tính nó
khiến họ thích đua tranh với đời.
Tính ghen tuông đáng cho chúng ta nghiên cứu một cách riêng. Đó là hình thức
đặc biệt của mỗi thứ tâm tính rất phức tạp mà chúng ta nhận thấy có ít ra hai
hình thức.
Trước hết đó là thứ ghen tuông do lòng tham muốn gây ra. Bởi người ta cho
rằng mình là chủ của một vật, của một người (hoặc giả người ta muốn là chủ)
nên người ta ghen. Trí nhớ ghi lại tất cả những sự kiện có dính dáng đến người
yêu và nhất là óc tưởng tượng có thể tô vẽ thêm những sự kiện ấy để phụ họa
vào, và làm cho tính ghen thêm sôi nổi.
Lại có thứ ghen tuông do một cảm tính lo âu, áy náy mà Crommelynck đã
nghiên cứu rất tế nhị trong vở kịch “Le cocu magnifique” (Anh chàng bị mọc
sừng hiên ngang). Người ghen tuông lâm vào một tình trạng lo âu, bâng khuâng
áy náy không còn thể chịu nổi, nhất là khi họ chỉ nghờ vực mà không có bằng
cớ xác thực nào về sự phản bội của người yêu, họ thích bị phản bội hoặc xúi
người yêu phản bội họ, như vậy cốt để họ có lý lẽ để ghen tuông. Và khi đã bị
phản bội thực sự, họ cảm thấy như đỡ khổ hơn và khoan khoái một cách ẩm uất.
Lẽ dĩ nhiên ghen tuông có nhiều cấp bậc, nhiều mức độ khác nhau tùy theo trị
số của những bẩm chất đã kết thành nó. Thí dụ một người ghen mà kém tưởng
tượng thì chỉ ghen “bằng mắt”, hắn không bị ngờ vực, nghi ngờ, hành hạ vì lẽ
hắn không thể tưởng tượng những gì người yêu có thể làm sau lưng hắn. Hắn
phải “nhìn tận mắt” mới có thể nổi cơn ghen.

Những thứ tâm tính phức tạp:
Ngoài ra còn nhiều cách phối hợp khác, phức tạp hơn. Một người hoạt động và
hiền lành có thể mang tật lười biếng vì thiếu tham muốn nên không có tham
vọng. Nhưng tham muốn lại cần thiết, ít ra trong một cấp độ nào đó: muốn làm
việc đắc lực cần phải biết ham thích, phải có một mục đích.
Có người lười biếng do một sự suy nhược tiên thiên. Một người suy nhược kém
lòng nhân hoặc kém cảm xúc cũng dễ sinh lười biếng mặc dù họ có tham muốn.
Có người hoạt động nhưng vì thiếu lòng nhân nên cũng đâm ra lười biếng, họ
chỉ hướng sức hoạt động vào những cuộc chơi bời.