BIẾT NGƯỜI - Trang 64

nếu họ suy nhược tức là kém hoạt động tính họ sẽ đâm ra hà tiện, keo kiệt.
Một người đa cảm và nhiều lòng nhân sẽ có tính hay thương hại nếu cảm xúc
tính của họ trội hơn lòng nhân, còn trái lại thì họ là người cẩn thận biết làm việc
một cách có lương tâm.
Lòng nhiệt huyết là sự phối hợp của cảm xúc tính với hoạt động tính thêm vào
đó là chút lòng nhân. Người giàu nhiệt tâm là người bị kích động vừa đa cảm
vừa hiền lành.
Những người có tính rụt rè, lưỡng lự, ngần ngừ, do dự là những người đa cảm
và suy nhược. Bởi khuyết kém bẩm chất hoạt động tính nên không biết quyết
định.
Người táo bạo là người thản nhiên, họat động nhưng kém phán đoán. Nhờ ít
cảm xúc và không biết phán đoán nên họ thường không thấy đâu là hiểm nguy.
Người nhiều tham muốn mà thiếu lòng nhân sẽ đâm ra ích kỷ. Tất cả những thói
ích kỷ đều do sự phối hợp hai bẩm chất tham muốn và lòng nhân ở nhiều cấp độ
khác nhau.
Người cao vọng là người nhiều tham muốn và nhiều óc hợp đoàn nhất.
Người có có hợp đoàn và hiền lành là người có tính nhã nhặn, khả ái.
Óc hợp đoàn và hoạt động tính phối hợp với nhau sẽ sinh tính dễ thương nếu
hoạt động tính trội hơn. Trái lại, nếu óc hợp đoàn nhiều hơn thì sinh ra phách
lối.
Người giả hình là người vờ vĩnh mà thiếu lòng nhân. Tính nham hiểm là tính giả
dối thêm vào đó sự suy nhược.
Người keo kiệt hoàn toàn mà Molière đã bất hủ hóa trong vai Harpagon và
Balzac trong vai lão Grandet, là một người tham lam đa cảm nhưng suy nhược,
kém hoạt động.
Nếu trong đó có ít nhiều hoạt động tính chúng ta sẽ thấy một thứ tâm tính hà
tiện khác. Người hà tiện mà hoạt động sẽ biết tiêu tiền trong một vài trường hợp,
trong công cuộc làm ăn. Hoặc giả trong những thú mê say nào khác như thú sưu
tầm chẳng hạn nhưng trong những trường hợp khác thì họ vẫn “rít chúa ngô
công kẹo”. Một người tham lam nhưng có óc hợp đoàn dám tiêu tốn bạc vạn
trong những cuộc tiếp tân, đãi đằng hoặc trong những dịp có thể mua lấy sĩ diện
với hàng xóm song ở nhà thì họ bắt vợ con ăn cơm với rau muống luộc chấm
muối vừng.