máu tựu lại ở lớp mặt ngoài của da (mặt mày ửng đỏ), hoặc máu me ngưng lưu
chuyển (mặt mày tái nhợt).
Có một độ người ta bàn cãi nhau khá lâu để biết chính những mối cảm xúc gây
ra những phản ứng hay ngược lại chính những phản ứng này đã gây ra mối cảm
xúc.(Vấn đề này những triết gia Herbard, de Lange, William James có những lý
thuyết ngược nhau). Nhưng tranh biện như thế tưởng không ích lợi gì. Cảm xúc
và phản ứng cũng đều là ảnh hưởng của một hiện tượng: việc trí thức một hoài
tưởng, như chúng tôi đã giải thích ở chương trước.
Thuyết minh vừa qua giúp chúng ta hiểu về những hiện tượng “bất lực về tình
dục” mà một số đàn ông đa cảm xúc (và một số đàn bà cũng thế) thường mắc
phải.
Có những đàn ông đa tình mà thời thường họ vẫn làm tròn vai tuồng của người
đàn ông nhưng đôi khi họ lại đâm ra “bất lực” trước một người đàn bà mà họ
say mê, vì lẽ họ vốn đa cảm xúc nên khi đối diện với người yêu, họ cảm xúc quá
mạnh do đó cái phản ứng sinh lý lại ảnh hưởng đến những bắp thịt thuộc quả
quyết.
Có những đàn bà đâm ra “lanh lợi” vì lúc “gần gũi” lần đầu tiên với người đàn
ông họ gặp phải một người không khéo léo, đối đãi với họ bạo tợn nên họ đâm
ra sợ sệt, chán ghét sự giao hợp.
Một thí dụ khác về ảnh hưởng của phản ứng sinh lý: anh chàng nọ đau răng,
răng hành nhức nhối chịu không thấu nên mò đến nhà một nha sĩ để chữa,
nhưng khi hắn bước qua ngưỡng cửa phòng bệnh, tự nhiên hắn bỗng thấy hết
nhức răng bởi chàng ta cảm xúc quá mạnh.
II.
TÌNH CẢM VÀ KHÍ SẮC
Theo dõi sự diễn tiến của một chu kỳ tâm lý chúng ta nhận thấy: sau cái cảm
xúc – phản ứng, nó chỉ diễn ra trong khoảnh khắc, thì tiếp theo sau đó là sự truy
tưởng, con đẻ của trí tưởng tượng. Sự truy tưởng biểu hiện trên hai phương diện,
trên phương diện cảm tính nó phát sinh một tình cảm, trên phương diện thể chất
nó phát sinh một khí sắc.
Danh từ tình cảm là một danh từ mà trong môn tâm lý học người ta thường dùng
