thang. Ta mô tả hành vi con kiến càng chi tiết thì ta càng phải bao quát
các vấn đề như mật độ, độ ẩm, và nhiệt độ của bầu không khí xung
quanh, các loại và nguồn thức ăn của con kiến, cấu trúc xã hội của loài
của nó, và của những loài lân cận mà nó có mối quan hệ cộng sinh hay
săn mồi nào đó.
Khi cuối cùng cả cái danh sách dài thượt đã soạn xong, và nhà
khoa học thốt lên “Xong!” vì không còn thời gian hay hứng thú nữa, rất
có thể ông sẽ có cảm tưởng rằng hành vi của kiến chẳng qua chỉ là phản
ứng tự động và không chủ ý đối với môi trường của nó. Nó bị cái này
lôi kéo, cái kia cự tuyệt, được điều kiện này duy trì sự sống, bị một môi
trường khác hủy diệt. Nhưng ta hãy giả sử rằng ông sẽ quay sang chú ý
đến một sinh vật khác là láng giềng của con kiến - có thể là một bà nội
trợ nơi một căn bếp lem luốc dầu mỡ - ông sẽ phải sớm kết luận rằng
con kiến, cùng tất cả bạn bè và mối quan hệ của nó, là một thứ gì đó
định đoạt hành vi của bà ta! Ông ta quay sang chú ý vào đâu thì cũng
sẽ không phát hiện thấy những vật thể cụ thể là nguyên nhân tạo nên
tình trạng của các vật thể khác. Mà thay vào đó, ông ta trông thấy
những cơ cấu rỗng có các đường viền chuyển động về hướng này hay
hướng khác tùy thuộc vào các áp lực bên ngoài.
Thế nhưng, nếu suy nghĩ thêm một chút về công việc đang thực
hiện, nhà khoa học sẽ đi đến kết luận rằng, những mô tả này khó có thể
gọi là mô tả hành vi của con kiến. Vì sao, ông ta tự hỏi, hình dung về
con kiến lại không thể tách khỏi hình dung về môi trường quanh nó?
Điều đó có nghĩa là vật hay thực thể ông ta nghiên cứu và mô tả đã thay
đổi. Ban đầu nó là một con kiến riêng lẻ, nhưng chẳng mấy chốc nó đã
trở thành toàn thể trường hoạt động mà con kiến ấy thuộc về. Điều
tương tự cũng sẽ xảy ra nếu ta bắt đầu mô tả một bộ phận của cơ thể:
các chức năng của nó sẽ cực kỳ khó hiểu nếu ta không xem xét trong
tương quan với các bộ phận khác. Do vậy, mọi môn khoa học nghiên
cứu sinh vật - vi trùng học, thực vật học, động vật học, sinh vật học,
nhân học – với góc nhìn đặc thù của mình đều phải tiếp cận phát triển
môn khoa học gọi là sinh thái học, nói theo nghĩa đen là “logic hộ gia
