Xuân Lan và cha mình rút lui cùng với những người Mỹ cuối cùng vào
ngày 30 tháng 4 năm 1975, trong khi Kiên vẫn đang trên đường về Sài gòn.
Mặc dù bản chất chân thật nhưng y vẫn phải trình diện chính quyền quân
quản với quân hàm thiếu tá, thực ra hắn mới được phong trung tá vài tháng
trước. Điều không phải này cũng có lợi đôi chút vì sỹ quan cấp tá “được
gọi” là “ác ôn”, nên “ác ôn” cấp thiếu tá còn nhẹ tội hơn trung tá một ít.
Sau khi trình diện chính quyền quân quản, y bị đưa ra Cao Bằng để học tập
cải tạo. Cuộc sống tù đầy đắng cay, vật chất thiếu thốn, nhất là lại bị đối xử
không ra gì, mặc dù bọn Kiên chỉ là nạn nhân chiến tranh, nạn nhân của
những bộ máy khổng lồ. Nhưng dầu sao cũng phải đối mặt với thực tế,
trách ai bây giờ đều còn quá sớm hay quá muộn màng.
Kiên chấp nhận sự chà đạp của bọn quản giáo như một người tù thực thụ.
Rồi một hôm xuất hiện một ông xếp quản giáo quê Bắc Ninh, hiền từ, hay
chuyện trò và tìm hiểu hoàn cảnh mọi người. Xem ra sự khác nhau giữa
người này với người kia không đơn thuần chỉ ở vẻ bề ngoài như màu sắc
chính trị hay quê quán, sự sang – hèn, mà còn ở chỗ cái nhân bản và cái
nhận thức vốn có trong họ.
Nghĩ lại tiếc, nếu bố mẹ Kiên còn sống, có lẽ Kiên không ở trong hoàn
cảnh này, cả hai ông bà đều là những cán bộ Việt cộng xuất sắc. Dù sao thì
sự chết, theo bất kỳ cách nào, đều là sự ra đi, thậm trí là sự ra đi của tất cả
những gì có thể đi theo họ, đơn giản thế thôi, luyến tiếc cũng không giải
quyết được gì, y vẫn tự lý giải về hoàn cảnh của mình như vậy.
