nhân dân Đông dương, mong cho dân nghèo, dân thợ, và dân quê được sống
trong những gian nhà đầy ánh sáng.
V. HẠNG TRÍ THỨC SAU LŨY TRE
MỘT điều ai nấy đều công nhận, là sau lũy tre xanh, chung quanh cái
đình làng, mọi sự cần phải sửa đổi, cần phải hoá cải cả. Tòa nhà cũ của ông
cha ta xây đắp nên, đến nay đã lung lay muốn đổ, không thể ở được nữa.
Học thuật cổ dần dà suy nhược, biến đổi thành những thành kiến hủ bại,
những tục lệ dã man. Nhân dân về phương diện tư tưởng, cũng nghèo nàn
như về phương diện khác. Đưa nhân dân ra khỏi nạn nghèo nàn ấy, cải tạo
lại thôn ổ, xây đắp một tòa nhà mới, sáng sủa phong quang, thay vào tòa nhà
cũ, công cuộc ấy cần phải là công cuộc của các bạn trí thức mới.
Cũng như ngày xưa, mươi thể kỷ về trước, công cuộc cải tạo xã hội
Việt-Nam hồi bấy giờ là công cuộc của nhà nho, hạng trí thức theo học thuật
Trung Hoa. Như vậy, các bạn trí thức mới hành động sẽ hợp với một di
phong đáng kính, đáng yêu, khác hẳn những sự mà người ta thường gọi là di
phong : trí thức, ở nước ta bao giờ cũng được trọng vọng.
Không cần nói, ai cũng biết trong xã hội xưa, trí thức chiếm một ngôi
rất cao. Nhà nho ở đâu địa vị cũng cao quý, và riêng ở nơi thôn ổ, họ như
một hạng quý phái đứng ra làm hướng dẫn cho dân quê. Họ đem những điều
sở đắc ra thực hành và dựa theo vào đạo lý Khổng, Mạnh để tổ chức, chỉnh
đốn các cơ quan trong làng. Chế độ đại gia đình một ngày một mạnh. Chủ
nghĩa tôn thượng lan ra khắp nơi. Trên vì dưới, dưới theo trên, họ rắp tâm
đem đời Nghiêu Thuấn về cõi trời Nam. Lý tưởng ấy của nhà nho, trải qua
lịch sử nước ta không biết đã có ngày nào đạt được hay chưa ? May ra, có lẽ
dân Việt cũng được hưởng một vài năm sung sướng trong những đời thịnh
trị dưới quyền một ông vua minh, có những ông quan liêm giúp. Nhưng lòng
tham bao giờ cũng mạnh, nên tựu trung, nhân dân thường thường là chịu
khổ sở, bị đè nén. Dẫu sao, trong cái xã hội ấy, công chúng ít có những nỗi
phẫn uất kịch liệt, vì ai nấy cũng nghĩ rằng ở đời chỉ có một con đường : con
đường vạch sẵn của cổ nhân.
