BƯỚC ĐƯỜNG CÙNG - Trang 124

đưa cho Pha, Pha nhìn vào chữ rồi cười:
- Tôi cứ bảo học, nhưng bận quá, đã mua giấy bút về kia mà chưa lúc
nào sờ được đến sách vở.
Dự cầm đơn, nói:
- Đây này, tôi đọc chỗ chính cho anh chị cùng hiểu. “ngày 15 tháng 6
tây, lý trưởng và chánh hội làng chúng tôi cho rao mõ để dân biết ra đình bổ
thuế. Khi ra, hai tên ấy không đem sổ nghị định mới và sổ kiến điền cho
dân xem, chỉ nói số dân đinh của làng có 328 suất và điền có 145 mẫu. Số
tiền tổng cộng đinh là 757 đồng 20, điền là 543 đồng 86. Những người có
một hai thước đất ở, đáng lẽ được đóng 1 đồng thì đều phải đóng 2 đồng
250 với ngoại phụ 0 đồng 50, tương tế 0 đồng 03, cộng là 3 đồng 03, nhưng
họ lại thu những 3 đồng 33. Người thật vô sản, nghĩa là thật không có một
thước đất, cả làng ai cũng biết là khố dây, mới được đóng vào hạng bảy,
nhưng số đó rất ít. Thêm ngoại phụ 0 đồng 20, tương tế 0 đồng 30, đáng lẽ
1 đồng 23 một suất, thì lý trưởng và chánh hội bắt đóng đến 1 đồng 60. Thế
là mỗi suất sưu hạng bảy bị thu lạm là 0 đồng 37 và các hạng trên mỗi suất
0 đồng 30. Như vậy 328 suất đinh, hai tên mọt ấy đã hà lạm 111 đồng 14.
Ruộng làng chúng tôi có mẫu, trong đó có 157 mẫu tha ma, thổ phụ, đền từ,
đê đều và sa bồi, với 43 mẫu hàng khu, còn lại thực canh cư là 165 mẫu. 43
mẫu hàng khu thân phụ 56 đồng, trừ với 543 đồng 86 còn lại là 487 đồng
86 là số thuế của 165 mẫu điền phải chịu, tức là mỗi mẫu phải đóng 2 đồng
96. Tính ra thì toàn bộ số ruộng dân, mỗi mẫu bị lạm mất 0 đồng 76, 165
mẫu là 125 đồng 40. Tổng cộng tất cả đinh điền, lý trưởng và chánh hội
làng chúng tôi đã lạm được 236 đồng 54.”
Pha trợn tròn mắt để ngạc nhiên về số bạc to lớn. Anh lại nghĩ đến món
năm trăm đồng của ông nghị được lợi về thuế năm nay. Vợ anh như khỏe
lại, hung hăng nói:
- Đầy, cứ mỗi người vài hào, tưởng nhỏ, không ai chịu bới móc ra, đến
lúc tính mới biết nó gần hai trăm rưởi bạc. Làng này dân nghèo, ruộng ít
mà họ còn hà lạm được thế, nữa là những làng giàu.
Pha trầm ngâm:
- Ông nghị khuyên chúng tôi đừng dính dáng đến việc này.