NHỮNG BẢN TƯỜNG TRÌNH CỦA GIÁM MỤC
PUGINIER VÀ CÁC GIÁO SĨ Ở BẮC KỲ
Sau hơn một phần tư thế kỷ đấu tranh trong điều kiện những
lực lượng không cân xứng, kể từ ngày hôm nay Việt Nam đi vào quỹ
đạo của nước Pháp.
Từ đầu đến cuối, các giáo sĩ đã đóng một vai trò quan trọng
hàng đầu trong việc nước Pháp đánh chiếm miền đất xa xôi, cách
chính quốc đến mười hai ngàn cây số này; kể ra thì, từ đây họ có
quyền thỏa mãn.
Và Giám mục Puginier, Khâm mạng Tòa thánh tại miền tây Bắc
kỳ đã có đủ lý do để kết luận, trong một bản tường trình dài năm
mươi bốn trang, gửi các nhà chức trách Pháp, năm 1889 – cùng một
lúc, hai bản tường trình khác: “Ghi nhận và đánh giá về tình hình
tháng 10/1889”, bốn mươi trang và “Ghi nhận và đánh giá về tình
hình ở Bắc kỳ, ngày 04/12/1889”, hai mươi bốn trang để thông tin
cho các nhà chức trách Pháp biết về các hoạt động chống Pháp ở
miền Bắc Việt Nam, mang tựa đề “Ghi nhận và chỉ dẫn về một
phương diện của tình hình, viết cho lưu trữ và để chuyển cho riêng
những người cần phải biết.
”
“…Không cần phải là một nhà chính trị uyên thâm mới nói
được rằng trong tất cả mọi biện pháp dùng để phục hồi ảnh
hưởng trở lại một cách thiết thực… thì hiệu nghiệm nhất là
thiết lập vững vàng cơ sở của đạo Thiên Chúa.
Biện pháp này càng có thêm một sức mạnh mới nếu có được
một cơ quan, quyền lực nước ngoài bảo hộ và ưu đãi nó, một
cách khôn khéo…”.
