giảm đi trên một tỷ lệ tương ứng. Bao giờ giáo dân đạt tới một
số lượng đầy đủ, lúc đó sẽ chẳng còn những cuộc nổi loạn nữa
hoặc giá có người xúi nổi loạn thì những cuộc nổi loạn ấy sẽ
không có gì đáng sợ nữa”.
Nói về các giáo sĩ ở Việt Nam, Charles Meyer viết:
“Các giáo sĩ đã đến Việt Nam rất lâu trước khi có cuộc chinh
phục.
Đến Bắc kỳ ngay từ 1624, Alexandre de Rhodes đã để lại xứ sở
này những trang miêu tả hào hứng, ông ta viết:
‘Đây là một xứ sở thần tiên, đẹp, phì nhiêu, khí hậu tuyệt vời và
lụt lội thì mang lại những điều bổ ích, ông ta viết. Dân chúng
rất giàu và những thầy thuốc của họ rất giỏi giang khéo
léo: công lý ngự trị khắp nơi và tội ngoại tình thì bị nghiêm
trị…’
Những kẻ đến sau không tán thành như vậy, đặc biệt là các vị
thừa sai của ‘Hội truyền giáo nước ngoài’, nửa đầu thế kỷ
XIX.
Cuộc can thiệp Pháp - Tây Ban Nha năm 1859 mà chính các
giáo sĩ nói trên yêu cầu, đã liên kết các giáo sĩ vào mưu đồ
thực dân rộng lớn của các ông Đô đốc Đệ nhị Đế chế và
những người kế tiếp họ. Từ những kẻ bị khủng bố, họ đã trở
thành những kẻ ‘bảo hộ’. Từ chỉ có vài ba người lúc đầu, họ đã
trở thành cả một đạo quân: 75 giáo sĩ đổ bộ vào An Nam từ
1859 đến 1868, rồi 145 từ 1870 đến 1880, 136 từ 1881 đến
1890.
