đối với dân tộc thuộc địa. Cũng những cường quốc ấy ở châu Âu
thì chống đối nhau trong những cuộc đấu tranh ác liệt, mà ở thuộc
địa lại bắt tay tương trợ lẫn nhau. Các giáo sĩ đã trở thành kẻ tiên
phong của giới thương nhân, cũng như của những đạo quân chinh
phục.
Nội các Waldeck - Rousseau, là kẻ mở màn cuộc đấu tranh
chống các hội truyền giáo tại Pháp, cũng là kẻ tiến hành cuộc
chiến tranh với Trung Quốc để buộc nước này phải duy trì những
hội truyền giáo, mà họ tuyên bố không thể nào chịu nổi trên đất
Pháp. Họ [Waldeck – Rousseau] đe dọa tịch thu tài sản của các hội đó
ở
trên đất Pháp, nhưng lại trợ cấp hàng triệu francs bù lại cho
những thiệt hại mà các hội đó đã phải chịu trên đất Trung quốc.
Thủ tướng Jules Ferry mà dưới nhiệm kỳ của ông ta, Quốc hội đã
biểu quyết những đạo luật chống giáo quyền (chống các tu sĩ
Jésuites [Dòng Tên], chống các nhà trường của các tu sĩ Jésuites…),
lại thấy cần thiết sử dụng Kitô giáo vì lợi ích của chính sách thuộc
địa. Chính ông ta đã nói: “Chủ nghĩa chống giáo quyền không phải
là một mặt hàng xuất khẩu”.
Vậy đó, bất chấp những sự bất đồng tạm thời và những điều
“xô xát”, Nhà thờ và giai cấp tư sản, trên thực tế vẫn là đồng tâm
nhất trí với nhau trên đường lối chính sách thuộc địa.
