Lúc này, nếu cuộc kháng chiến của Việt Nam vẫn hùng cường thì
những tấn công của quân Pháp, vừa có thêm một đội quân tăng viện
đổ bộ vào Đà Nẵng cũng quyết liệt mạnh mẽ hơn nhiều. Quân đội
Việt Nam ngày càng gặp nhiều khó khăn trong vấn đề mua sắm
vũ khí và quân trang quân dụng.
Và Tôn Thất Thuyết, lâu nay vẫn ở bên cạnh Hàm Nghi, giờ đây
chia tay với nhà vua. Cùng với Trần Xuân Soạn và một đoàn tùy tùng
quan trọng, ông ta đi theo con đường chiến lược qua Trung Quốc để
xin cứu trợ của “nước lớn” ngày trước của mình, mặc dầu Thỏa ước
Thiên Tân, Trung Quốc chẳng mấy tốt bụng gì đối với Pháp.
Thuyết tới Hưng Hóa, ngược sông Hồng đến Lai Châu. Đi theo
ông vẫn có một đoàn tùy tùng đông mấy chục người. Trong thời gian
ghé lại Hưng Hóa, có thể đoàn nảy sinh những mối nghi ngờ về
thực chất cái ý định của ông phụ chánh và có thể cũng đã chỉ trích
ông về việc trốn chạy này chăng? Thuyết bèn cho giết phần lớn
các nhân viên tùy tùng của ông ta…
Tới đất Trung Quốc, Thuyết yêu cầu Tổng đốc Vân Nam giúp
đỡ cứu trợ. Bản báo cáo của Sầm Dục Anh về vấn đề Việt Nam xin
viện trợ không được chánh phủ Trung Quốc trả lời. Bắc Kinh cho
rằng Việt Nam “chơi trò hai mặt” và không muốn giúp đỡ cho
họ
.
Sau ngày vua Hàm Nghi bị bắt, Tôn Thất Thuyết ở lại luôn
Trung Quốc tại Quảng Đông, ông được Trung Quốc trợ cấp cho
một số tiền. Ông mất tại đó, thọ 80 tuổi, không một lần nào được
nhìn lại quê hương xứ sở Việt Nam, nơi mà hai con trai ông đã rời bỏ
cuộc đời trong vinh dự, trong lúc họ tìm cách bảo vệ vua Hàm Nghi và
qua đó cứu lại được danh dự dòng họ nhà mình.
