phả chú ý đ?n? Dư?i hình thứ thuếquan bả hộ, chếđ? hạ chếmậ dịh, môn kinh
tếquố dân. Chủnghĩ Tơtông đ từcon ngư?i nhả sang vậ chấ, vì thếmà mộ buổ
sáng nào đ?y, nhữg hiệ sĩbông sợ và nhữg anh hùng sắ thép củ chúng ta bừg mắ
dậ đ biế thành nhữg nhà ái quố. Do đ, ở nư?c Đ?c, ngư?i ta bắ đ?u thừ nhậ
chủquyề củ đ?c quyề trong nư?c khi ban cho đ?c quyề ấ chủquyề ở ngoài nư?c.
Do đ, cái mà ở nư?c Pháp và nư?c Anh, ngư?i ta chuẩ bịchấ dứ, thì ở nư?c Đ?c
ngư?i ta chuẩ bịkhở đ?u. Nhữg trậ tựcũmụ nát mà nhữg nư?c ấ đng vùng lên
chốg lạ vềmặ lý luậ và vẫ còn phả chị đ?ng như chị đ?ng xiềg xích, thì ở nư?c Đ?
c, lạ đ?ợ chào đn như buổ bình minh đng lên củ mộ tươg lai đ?p đ?, mộ tươg lai
chỉvừ mớ dám chuyể từlý luậ giả hoạ
1*
sang mộ thự tiễ vô liêm sỉnhấ. Trong khi
ở Pháp và ở Anh, vấ đ? là: môn kinh tếchính trị hay sựthốg trịcủ xã hộ đ?i vớ củ
cả, thì ởĐ?c lạ là: môn kinh tếquố dân, hay sựthốg trịcủ sởhữ tưnhân đ?i vớ dân
tộ. Do đ, ởPháp và ở Anh, vấ đ? là phả tiêu diệ đ?c quyề đ phát triể đ?n giớ hạ
cùng cự; còn ở Đ?c thì lạ phả phát triể đ?c quyề đ?n giớ hạ cùng cự. Ở Pháp và
ởAnh đng giả quyế vấ đ?, còn ở Đ?c thì mớ chỉlà xung đ?t. Đó là mộ thí dụkhá rõ
ràng vềhình thứ Đ?c củ nhữg vấ đ? hiệ đ?i, mộ thí dụchứg tỏrằg lịh sửcủ chúng
ta, tự như mộ anh lính mớ vụg vềđng lặ lạ nhữg bài tậ cũ cho đ?n nay vẫ coi nhiệ
vụcủ mình chỉlà lặ lạ nhữg chuyệ đ nhàm.
Do đ, nế nhưsựphát triể chung củ nư?c Đ?c không vư?t ra khỏ phạ vi phát
triể chính trịcủ nư?c Đ?c, thì ngư?i Đ?c
sẽcó thểtham dựnhữg vấ đ? củ thờ đ?i nhiề lắ cũg chỉnhưngư?i Nga mà thôi.
Nhưg nế mộ cá nhân không bịràng buộ bở nhữg ranh giớ quố gia thì không phả vì
mộ cá nhân đ?ợ tựdo mà toàn thểquố gia cũg đ?ợ tựdo. Trong sốnhữg nhà triế họ
Hy Lạ, đ có mộ ngư?i Xki-phơ
l01
, nhưg đề đ tuyệ nhiên đ không làm cho ngư?i
Xki-phơtiế đ?n nề vă hóa Hy Lạ đ?ợ mộ bư?c nào. May thay, chúng ta, nhữg
ngư?i Đ?c, chúng ta không phả là ngư?i Xki-phơ
Giốg nhưcác dân tộ cổđ?i đ trả qua thờ kỳtiề sửcủ mình trong tư?ng tư?ng,
trong thầ thoạ, nhữg ngư?i Đ?c chúng ta cũg vậ, chúng ta cũg đng trả qua lịh
sửtư?ng lai củ chúng ta trong tưtư?ng, trong triế họ. Chúng ta là nhữg ngư?i cùng
thờ vềmặ triế họ củ thếkỷhiệ nay, chứkhông phả là nhữg ngư?i cùng thờ vềmặ lịh
sửcủ thếkỷhiệ nay. Triế họ Đ?c là sựtiế tụ củ lịh sử Đ?c trong ý niệ. Do đ, khi
chúng ta không phê phán nhữg oeuvres incomplétes
1*
củ lịh sửhiệ thự củ chúng
ta, mà phê phán nhữg oeuvres posthumes
2*
củ lịh sửtrong ý niệ củ chúng ta, tứ
