Quảlà ý nhị thậ chí thậ là bí ẩ ! Stia sốg ở Vich-slinh-hau-den thay
cho Dan-đ? đ nử nă rồ, nhưg cho đ?n nay ông ta vẫ chư làm cho sách
báo củ thành phốBác-men phong phú thêm.
Lăg-ghen-béc, mộ thịtrấ nhỏgầ En-bơphen-đ?, theo toàn bộtính chấ
củ nó, thì cũg thuộ vềVúp-pơtan. Cũg mộ nề công nghiệ như thế cũg mộ
tinh thầ kiề thành như thế Ê-min Crum-ma-khơ em củ Phri-đích Vin-
hem, hiệ đng giảg đ?o ở đ?y; ông ta không phả là mộ tín đ? nghiêm cách
củ họ thuyế tiề đ?nh như Phri-đích, nhưg rấ hay bắ chư?c ông này,
nhưđạ sau đy trong bài giảg gầ đy củ ông ta nhân dị lễgiáng sinh cho
thấ:
“hểxác trầ tụ củ chúng ta tuy còn ngồ ở đy trên nhữg chiế ghếgỗdài, nhưg linh hồ củ chúng ta đng cùng
vớ hàng triệ tín đ? bay lên tậ ngọ núi thánh và tạ đ?y đng lắg nghe niề hân hoan củ thiên binh, rồ sau đ lạ
hạxuốg Bét-lê-hem cùng khổ Và chúng thấ nhữg gì tạ đy? Thoạ đ?u thấ mộ cái chuồg thả hạ, trong cái chuồg
hế sứ thả hạ ấ là nhữg cái máng ă thả hạ, và trong nhữg cái máng ă rấ thả hạ ấ là nhữg rơ cỏrấ thả hạ, còn
trên đ?ng rơ cỏrấ thả hạ ấ thì thấ vịchúa tểvĩđ?i củ thếgiớ, nhưmộ đ?a bé thả hạ củ ngư?i nghèo, đng nằ trong
nhữg chiế tã thả hạ".
Bây giờcó lẽcũg nên nói vài lờ vềtrư?ng tiể chủg việ, nhưg "Tiếg thụcầ"
121
củ mộ
ngư?i nguyên là mụ sư đ đ?ợ nhắ tớ trư?c đy trong tạ chí này, là mộ bằg chứg đ?y
đ? tỏrõ ở đy đng thịh hành mộ tinh thầ nhưthếnào. Vả
lạ, vị
giám
hiệ củ trư?ng
này, tiế sĩRi-stơ mộ họ giả lớ, mộ nhà đng phư?ng họ và mộ nhà khoa họ tựnhiên
nổ tiếg - cũg xuấ bả cuố "Kinh thánh diễ nghĩ dùng trong nhà".
Đ là nhữg việ làm củ phái kiề thành ở Vúp-pơtan; khó mà tư?ng tư?ng đ?ợ
rằg trong thờ đ?i chúng ta lạ có thểcó tấ cảnhữg chuyệ như vậ; song hình như
ngay cảcái tảg đ củ chủnghĩ ngu dân cũấ cũg không còn có thểđ?ng vữg đ?ợ trư?c
dòng thác cuồ cuộ củ thờ đ?i: hạ cát sẽbịdòng nư?c cuố đ và tảg đ sẽđ? ậ xuốg.
II
Hiể nhiên rằg, ởmộ vùng mà chủnghĩ kiề thành thâm nhậ đ?n mứ nhưvậ, thì
tinh thầ kiề thành ấ, trong khi lan ra khắ mọ hư?ng, ắ phả thấ sâu vào tấ cảmọ mặ
củ đ?i sốg và ảh hư?ng tai hạ đ?n nhữg mặ đ. Tinh thầ ấ tác đ?ng chủyế là vào
sựnghiệ giáo dụ, trư?c hế là các trư?ng nhân dân. Mộ bộphậ các trư?ng quố lậ