không có tình hình kia, và vì vậ, cảở đy Đ?ng minh cũg chỉthu đ?ợ mộ sựbù đ?p
nhỏbé đ?i vớ sựtổ thấ mà nó đ phả chị tạ các thành phốvà tạ các khu công nghiệ
nă nă trởlạ đy, do phong trào Hiế chư?ng gây ra - sựtổ thấ ấ thểhiệ ra ở việ giai cấ
công nhân kiên quyế và triệ đ? xa rờ Đ?ng minh đ. Vư?ng quố củ juste-milieu đ
lỗ thờ rồ, và "quyề lự ở trong nư?c" đ đ?ợ phân chia thành nhữg cánh cự đan.
Trư?c nhữg sựkiệ không thểchố cãi đ?ợ này, tôi xin hỏ ngài ký giảbáo
"allgemeine Zeitung" ở Au-xbuố: "thếlự củ Đ?ng minh" đng ẩ giấ ở đu?
III
So vớ nhữg ngư?i xã hộ chủnghĩ Pháp thì nhữg ngư?i xã hộ chủnghĩ Anh có
tính nguyên tắ và thự tiễ hơ nhiề. Sở dĩnhưvậ, chủyế là vì họtiế hành cuộ đ?u
tranh công khai chốg các loạ nhà thờvà chẳg muố biế gì đ?n tôn giáo. Tạ nhữg
thành phốlớ hơ họthư?ng tổchứ ra mộ "hall" (nhà họ), ở đy, mỗ chủnhậ, họnghe
nhữg bài nói chuyệ thư?ng là thù đ?ch vớ đ?o Cơ Đ?c và có tính chấ vô thầ, nhưg
thư?ng hay bàn đ?n mộ mặ nào đ củ đ?i sốg công nhân; trong sốcác diễ giảcủ
họ(các nhà thuyế giáo), theo tôi, Oát-xơởMan-se-xtơdầ sao cũg là mộ ngư?i xuấ
sắ, đ từg viế mộ sốcuố sách mỏg tài hoa vềvấ đ? sựtồ tạ củ Chúa và vềkinh
tếchính trịhọ. Các diễ giảcó cách lậ luậ rấ hay: trong mọ vấ đ?, họđ?u xuấ phát
từkinh nghiệ, và từnhữg sựkiệ có thểchứg minh hay nhữg sựkiệ rõ ràng, rút ra
nhữg kế luậ sâu sắ vềnguyên tắ, thành thửrấ khó đ?u tranh lạ vớ họtrên miếg đ?t
đ đ?ợ họlự chọ. Nếu nhưcó ngư?i nào đ tìm cách chuyể cuộ tranh luậ sang mộ lĩh
vự khác thì họchếgiễ ngư?i đ mà thôi; ví dụ nế nhưtôi nói: con ngư?i không đ?ợ
đ?t sựtồ tạ củ thư?ng đ? lệthuộ vào nhữg bằg chứg thự tế thì họtrảlờ: "Luậ để mà
ngài nêu ra buồ cư?i biế bao: nế nhưthư?ng đ? không biể hiệ bả thân thông qua
nhữg sựkiệ thự tế thì chúng tôi có liên quan gì tớ thư?ng đ?; từluậ để củ ngài có
thểrút ra kế luậ là: đ?i vớ con ngư?i ta, có Chúa hay không có Chúa cũg không
quan trọg Và vì chúng tôi còn có hàng ngàn công việ khác cầ phả lo toan cho nên
chúng tôi xin đ? lạ đ?c thư?ng đ? cho ngài ởtrên chín tầg mây, ở đ thư?ng đ? có
thểtồ tạ, mà cũg có thểkhông tồ tạ. Cái gì không thểchứg minh đ?ợ bằg sựthự thì
chúng tôi không hềquan tâm đ?n; chúng tôi đ?ng trên miếg đ?t củ "nhữg sựkiệ có
thự", ở đ không thểnói đ?n nhữg đề hoang đ?ờg, như
là thư?ng đ? và nhữg khái
niệ tôn giáo
