khi ông bịdẫ đ, có khoảg 6 000 ngư?i đ theo, hô to "muôn nă" và biể lộlòng tôn
kính đ?i vớ ông ta.
Ngư?i sáng lậ phong trào xã hộ chủnghĩ Ô-oen viế nhiề tậ sách theo kiể các
nhà triế họ Đ?c, nghĩ là viế rấ dở nhưg đi lúc tưtư?ng củ ông đ?t nhiên sáng tỏra,
và lúc đ, ông đ làm cho bài viế tố tă củ mình trởnên dễhiể; vảlạ, các quan để củ
ông ta thậ là uyên bác. Theo Ô-oen, "hôn nhân, tôn giáo và sởhữ là nhữg nguyên
nhân duy nhấ củ mọ tai họ đ tồ tạ từthờ kỳđ?u củ thếgiớ" (!!); toàn bộcác tác phẩ
củ ông đ?u chứ đ?y nhữg sựtấ công đên cuồg vào nhữg nhà thầ họ, nhữg nhà luậ
họ và nhữg nhà y họ mà ông coi là cùng mộ giuộ. "Tòa án bồ thẩ đ?ợ thành lậ
từlớ ngư?i còn hoàn toàn bịcầ tù bở thầ họ, và do đ, đ?u có mộ lậ trư?ng thiên
kiế; pháp luậ cũg bịtiêm nhiễ thầ họ và, do đ cầ phả đ?ợ hủ bỏcùng vớ tòa án bồ
thẩ".
Trong khi nhà
thờ
quố giáo
Anh
thỏ
mãn
về
nhữg
thắg lợ thì nhữg ngư?i xã hộ
chủnghĩ đ làm đ?ợ nhiề không tư?ng tư?ng đ?ợ đ? giáo dụ các giai cấ cầ lao ở
nư?c Anh. Ban đ?u, khi nghe nhữg ngư?i công nhân bình thư?ng nhấ phát biể mộ
cách hoàn toàn hiể biế tạ giảg đ?ờg vềcác đ? tài tôn giáo, chính
trịvà xã hộ thì bạ
sẽvô cùng lấ làm lạ nhưg
đ?n khi bạ đ tìm hiể nhữg cuố sách nhỏphổcậ tuyệ vờ, khi bạ đ?ợ nghe nhữg diễ
giảxã hộ chủnghĩ loạ nhưOát-xơở Man-se-xtơ thì bạ sẽhế ngạ nhiên. Hiệ giờ công
nhân có nhữg bả dịh vừ tố lạ vừ rẻnhữg tác phẩ củ nề triế họ Pháp thếkỷtrư?c,
chủyế là "Khếư?c xã hộ" củ Rút-xô, "Hệthốg củ tựnhiên"
158
và nhữg tác phẩ khác
củ Vôn-te, ngoài ra, trong nhữg tậ sách nhỏgiá mộ hai phen-ních và trong các
báo, công nhân có thểđ?c nhữg bài trình bày nhữg nguyên lý cộg sả chủnghĩ;
trong tay giai cấ công nhân cũg có nhữg tác phẩ in rẻtiề củ Tô-mát Pê-nơvà củ
Se-li. Cầ thêm vào đ nhữg buổ nói chuyệ chủnhậ, ngư?i nghe rấ số sắg; ví dụ khi
tôi ở Man-se-xtơ tôi đ thấ mộ phòng họ cộg sả, chứ đ?ợ khoảg 3 000 ngư?i,
chủnhậ nào cũg chậ ních ngư?i, và ở đ?y tôi đ nghe nhữg bài nói chuyệ tác đ?ng
trự tiế, trong đ đ? cậ tớ nhữg vấ đ? đ?ng chạ rấ mạh đ?n nhữg ngư?i nào đ, cũg có
cảnhữg đề châm chọ đ?i vớ các mụ sư Lắ lúc, đ?o Cơ Đ?c bịtấ công trự diệ và
ngư?i theo đ?o Cơ Đ?c bịgọ là "kẻthù củ chúng ta".
Vềhình thứ, nhữg cuộ họ này có phầ nào giốg vớ nhữg cuộ họ củ nhà thờ ở
hành lang, đ?i đ?ng ca, có dàn nhạ đ?m theo, hát nhữg bài ca xã hộ, nhữg âm đệ
nử tôn giáo hoặ hoàn toàn tôn giáo vớ lờ ca cộg sả chủnghĩ, mà mọ ngư?i đ?ng
