như quan niệ củ ông ta vềtươg lai không phả là mậ mờvà thiế rành mạh đ?n thế
thì chắ chắ ông ta đ có trong tay mộ sốviên thuố như vậ.
Còn hiệ nay thì Các-lai-lơcho rằg mọ sựđ?u vô ích và vô hiệ quả mộ khi nhân
loạ còn kiên trì chủnghĩ vô thầ, mộ khi nhân loạ còn chưa có lạ đư?c cái "linh hồ"
củ mình. Không phả theo ý nghĩ là cầ phả khôi phụ lạ đ?o Thiên chúa cũvớ toàn
bộtính tích cự và sứ sốg củ nó, hoặ chỉduy trì tôn giáo hiệ nay, - ông ta hiể rấ rõ
ràng các nghi lễ giáo lý, nhữg lờ cầ khấ và tiếg sấ trên núi Xi-nai đ?u không
thểgiúp ích đ?ợ gì cả rằg không tiếg sấ nào ởtrên núi Xi-nai có thểlàm cho sựthậ
trởthành thậ hơ và có thểlàm cho con ngườ có lý trí phả sợhãi; rằg tôn giáo củ
sựsợhãi đ bịthanh toán từlâu rồ. Nhưg theo ông ta, bả thân tôn giáo cầ phả đ?ợ
khôi phụ - bở vì bả thân chúng ta đ thấ "hai thếkỷcủ chính phủvô thầ" từthờ
kỳphụ tích "hạh phúc" củ Sác-lơII đã đ?a chúng ta tớ đu, và dầ dầ chúng ta cũg
sẽthấ rõ rằg chủnghĩ vô thầ này bắ đ?u thoái hóa và tàn lụ. Nhưng chúng ta đ thấ,
cái mà Các-lai-lơgọ là chủnghĩ vô thầ không phả là sựkhông tin vào bả thân Thư?
ng đ?, mà là sựkhông tin vào bả chấ nộ tạ củ vũtrụ vào tính vô hạ củ vũtrụ là
sựkhông tin vào lý trí, sựthấ vọg đ?i vớ tinh thầ và chân lý; cuộ đ?u tranh củ ông
không nhằ chốg lạ sựkhông tin vào mặ khả củ kinh thánh, mà nhằ chốg lạ "mộ
sựkhông tin đng sợnhấ, sựkhông tin vào kinh thánh củ lịh sửtoàn thếgiớ". Theo
ông ta, kinh thánh này chính là cuố sách vĩh hằg củ Chúa; kẻnào mà linh hồ và
ánh sáng củ đi mắ còn chưa tắ, thì có thểxem thấ trong sách đ nhữg nét chữcủ
ngón tay củ Chúa. Nhạ báng nó là mộ sựthiế lòng tin không gì bằg, vì sựthiế lòng
tin đ mà các vịsẽbịtrừg trịkhông phả bằg ngọ lử than rừg rự, mà bằg mộ mệh lệh
hế sứ kiên
quyế bắ buộ các vị phả nín lặg cho đ?n khi nào các vịcó thểnói đ?ợ đề
gì đ tố hơ. Vảlạ, có đng làm ồ lên và phá tan sựim lặg cự lạ, chỉđ? phát biể mộ
cách ồ ào nhữg ý kiế nhả nhí nhưthếkhông? Nế như quá khứkhông mang trong
mình lý trí thầ thánh, mà chỉchứ đ?ng tính phi lý củ ma quỷ thì quá khứđ đ vĩh
viễ qua rồ, các vịđ?ng nói gì vềnó nữ; chúng ta, nhữg ngườ đ mấ cha củ mình
trên giá treo cổ thì không nên bàn nhả vềnhữg sợ dây thừg! "Nhưg nướ Anh hiệ
đ?i không thểtin vào lịh sử. Từnhữg vậ thểbao quanh chúng ta, con mắ chỉcó
thểnhìn thấ nhữg gì mà nó có thểnhìn thấ đư?c nhờnhữg thuộ tính tựnhiên củ nó.
Theo ông, thếkỷvô thầ không thểhiể nổ nhữg thờ đ?i có thầ. Trong quá khứ(thờ
trung cổ, thếkỷđ chỉnhìn thấ nhữg sựbấ hòa rỗg tuếh, sựthốg trịphổbiế củ bạ lự
thô bạ, nhưg không nhìn thấ rằg, rố cuộ, cư?ng quyề và công lý trùng hợ vớ nhau;
nó chỉnhìn thấ sựngu xuẩ, sựphi lý man rợ phù hợ vớ nhà thươg đên, hơ là vớ
