Trong tấ cảnhữg khúc sửthi củ mình, Các-lai-lơkhông mộ lờ nào nhắ tớ các
nhà xã hộ chủnghĩ Anh. Chừg nào ông còn đ?ng trên quan để hiệ nay củ mình, -
dù là đ vượ rấ xa nhữg quan để củ đng đ?o ngư?i Anh có họ thứ, - nhưg là quan
để còn mang tính chấ lý luậ trừ tư?ng, thì lẽtấ nhiên, ông không bao giờcó thểđ?c
biệ đ đ?n gầ nhữg nguyệ vọg củ các nhà xã hộ chủnghĩ. Các nhà xã hộ chủnghĩ
Anh - đ là nhữg nhà thự tiễ thuầ túy, và vì thế họcũg đư ra nhữg biệ pháp nhưthiế
lậ nhữg khu di dân trong nư?c
190
v.v., mộ cái gì giốg nhưloạ thuố viên Mô-ri-xơ,
triế họ củ họlà triế họ hoài nghi thuầ túy Anh, nghĩ là họđ mấ tin tưởg vào lý luậ,
và trong thự tiễ, họtheo chủnghĩ duy vậ là cái làm cơsởcho toàn bộhệthốg xã hộ
củ họ Tấ cảnhữg đề đ không tác đ?ng gì mấ đ?n quảtim củ Các-lai-lơ nhưng ông
ta cũg phiế diệ nhưhọ Cảnhữg nhà xã hộ chủnghĩ lẫ Các-lai-lơđ?u chỉkhắ phụ
mâu thuẫ trong phạ vi củ mâu thuẫ: các nhà xã hộ chủnghĩ thì trong phạ vi thự
tiễ, Các-lai-lơthì trong phạ vi lý luậ, nhưg ngay cảtrong phạ vi này, Các-lai-lơcũg
chỉkhắ phụ mâu thuẫ mộ
cách trự tiế, còn các nhà xã hộ chủnghĩ thì đ lên án mâu thuẫ thự tiễ và bằg con
đ?ờg tư duy, họđ vượ ra khỏ giớ hạ củ mâu thuẫ đ. Các nhà xã hộ chủnghĩ vẫ còn
là ngườ Anh ởnhững nơ nào mà họgiả đ?n phả là những con ngườ; trong sốcác họ
thuyế triế họ củ lụ đ?a, họchỉbiế có mộ mình chủnghĩ duy vậ, họkhông biế đ?n
ngay cảtriế họ Đ?c; nhượ để củ họchính là ởchỗđ, và trong khi góp phầ vào việ
xóa bỏnhữg khác biệ quố gia, họđng trự tiế khắ phụ như?c để đ. Chúng ta hoàn
toàn không cầ vộ vã gán ép triế họ Đ?c cho họlàm gì; tựhọ họsẽđ?n vớ triế họ Đ?
c, giờđy triế họ Đ?c có thểcòn ít bổích đ?i vớ họ Dẫ sao, các nhà xã hộ chủnghĩ
vẫ là đ?ng duy nhấ ởAnh có tư?ng lai, dù họcòn tươg đ?i yế nhưthếnào chăg nữ.
Chủnghĩ dân chủ phong trào Hiế chươg chẳg bao lâu nữ ắ phả thắg lợ, và khi đ,
quầ chúng công nhân Anh chỉcòn có lự chọ giữ sựchế đi và chủnghĩ xã hộ.
Đ?i vớ Các-lai-lơvà cách suy nghĩcủ ông ta, việ không biế đ?n triế họ Đ?c
không phả là không quan trọg. Bả thân ông ta là mộ tín đ? củ lý luậ Đ?c, nhưng
đ?ng thờ do tính chấ dân tộ củ mình, ông vẫ thiên vềkinh nghiệ; ông bịcầ tù trong
mộ mâu thuẫ rõ ràng mà ông chỉcó thểgiả quyế bằg cách phát triể quan để lý luậ
Đ?c tớ nhữg kế luậ lô-gích cuố cùng củ nó, tớ sựhòa hoãn hoàn toàn vớ kinh
nghiệ. Muố khắ phụ mố mâu thuẫ trong đ Các-lai-lơđ bịrơ vào thì ông ta chỉcòn
phả tiế lên mộ bư?c, nhưng, như toàn bộkinh nghiệ củ nư?c Đ?c đ chỉrõ, đy là mộ
bướ khó khă. Mong rằg ông ta thự hiệ đư?c bư?c đ. Dù Các-lai-lơkhông còn
