Anh không hềbiế sợhãi chếđ? chuyên chế cũg không hềbiế đ?n cuộ đ?u tranh
chốg lạ quyề lự củ vua chúa. Nư?c Anh rõ ràng là nướ tựdo nhấ, tứ là nư?c ít
thiế tựdo nhấ trên trái đ?t này, không loạ trừBắ Mỹ Nhờvậ, ngườ Anh có họ thứ,
ởmộ mứ đ? nào đ, có đư?c tính đ?c lậ bẩ sinh mà ngườ Pháp không thểkhoe đư?c,
chứchư nói tớ ngư?i Đ?c. Hoạ đ?ng chính trị tựdo báo chí, sựthốg trịtrên biể và
nề công nghiệ khổg lồcủ nư?c Anh đ phát triể mộ cách rấ đ?y đ?, hầ nhưtrong mỗ
mộ ngườ, cái nghịlự vố có củ tính chấ dân tộ, cái đ?u óc thự tiễ quảquyế đ đi vớ
mộ lý trí bình tĩh nhấ, - đ?n mứ mà vềmặ này, các dân tộ trên lụ đ?a còn rớ lạ sau
ngư?i Anh rấ xa. Lịh sửquân đ?i và hả quân Anh là mộ chuỗ nhữg thắg lợ rự rỡ
trong khi nướ Anh, trong vòng tám tră nă lạ đy, hầ nhưkhông gặ mộ đ?ch thủnào
trên bờbiể củ mình. Chỉcó vă họ cổHy Lạ và vă họ Đ?c mớ có thểsánh vớ vă họ
Anh, trong lĩh vự triế họ, nư?c Anh ít ra cũg có thểnêu tên hai nhân vậ lớ - Bê-cơ
và Lố-cơ - còn trong lĩh vự khoa họ thự nghiệ, thì sốnhân vậ danh tiếg không
thểđ?m xuể và nế như đ?t câu hỏ dân tộ nào đ làm đư?c nhiề hơ cả thì không mộ
ai phủnhậ rằg dân tộ đ là ngư?i Anh.
Tấ cảnhữg cái đ là nhữg đề mà nướ Anh có thểtựhào, là nhữg đề làm cho
nướ Anh hơ hẳ ngư?i Đ?c và ngườ Pháp, nhưg đề mà ởđy tôi đ kểra trướ, đ?
nhữg ngư?i Đ?c có thiệ ý ngay từđ?u có thểtin tưởg vào "tinh thầ vô tư củ tôi, bở
vì tôi biế rấ rõ rằg ởĐ?c, ngư?i ta rấ có thểnói toạ ra vềbả thân ngườ Đ?c hơ là
vềmộ dân tộ nào khác. Và nhữg đề vừ mớ đ?ợ kểra ấ, trên mộ mứ đ? nào đ, là đ?
tài củ tấ cảnhữg vă phẩ gồ nhiề tậ, nhưng vẫ cự kỳvô hiệ và vô bổ trên lụ đ?a viế
vềnư?c Anh. Chưa mộ ai nghĩđ?n việ đ sâu vào thự chấ lịh sửnư?c Anh và tính
cách dân Anh, còn tấ cảnhữg sách báo viế vềnướ Anh nghèo nàn nhưthếnào, thì
chỉcầ că cứvào sựkiệ giả đ?n sau đy cũg thấ rõ: cuố sách đng thươg củ ngài Phôn
Rau-mơ
196
, theo tôi biế, đ?ợ nổ tiếg ởnướ Đ?c là tác phẩ hay nhấ viế vềchủđ?
này.
Chúng ta hãy bắ đ?u từmặ chính trị vì rằg cho tớ nay, ngư?i ta chỉxem xét
nư?c Anh từmặ này mà thôi. Chúng ta hãy nghiên cứ hiế pháp Anh, "sả phẩ hoàn
thiệ củ lý tính Anh" theo nhưđ?ng To-ri nói, và lúc đ?u chúng ta sẽđ theo con đ?
ờg thuầ túy kinh nghiệ, đ? cung cấ cho nhà chính trịthêm mộ sựhài lòng nữ.
Đề mà phái juste-milieu đ?c biệ đnh giá cao trong hiế pháp Anh, là hiế pháp
đ phát triể "mộ cách lịh sử, tứ là, nói theo ngôn ngữthông thườg, cơsởcũdo cuộ
cách mạg nă 1688 tạ ra vẫ đư?c duy trì, và trên nề tảg đ, như họthườg gọ nó, ngư?
