i ta đ tiế tụ xây dựg thêm. Sau đy, chúng ta sẽthấ rằg nhờđề đ hiế pháp Anh đ có
đư?c mộ tính chấ như thếnào; giờđy chỉcầ so sánh mộ cách đ?n giả ngườ Anh nă
1688 vớ ngư?i Anh nă 1844 cũg đ? đ? chứg minh rằg cái nề tảg hiế pháp giốg
nhau củ cảhai là mộ sựvô lý, mộ đề không thểcó đư?c. Ngay cảkhi không nói đ?n
sựtiế bộchung củ nề vă minh thì tính chấ chính trịcủ quố gia hiệ giờcũg hoàn toàn
khác vớ hồ đ. Test-Act, Habeas Corpus Act, Bill of Rights
197
là nhữg biệ pháp
mà đ?ng Vích đ có thểtiế hành do sựyế đố củ đ?ng To-ri hồ đ và do sựthấ bạ củ
đ?ng này, chúng nhằ chốg lạ đ?ng To-ri đ, tứ là nhằ chốg lạ chếđ? quân
chủchuyên chếvà đ?o Thiên chúa công khai hoặ che đ?y. Nhưng trong nă chụ nă
gầ đy, nhữg thành viên già đ củ đ?ng To-ri đ biế mấ: còn con cháu củ họthì đ chấ
nhậ nhữg nguyên tắ cho đ?n lúc bấ giờvẫ là tài sả củ đ?ng Vích; từkhi Gioóc-giơI
lên ngôi, đ?ng To-ri quân chủ- Thiên chúa giáo đ biế thành đ?ng quý tộ theo quố
giáo Anh, còn từthờ kỳCách mạg Pháp, cuộ cách mạg lầ đ?u tiên đ làm sáng tỏý
thứ củ họ thì nhữg quan để thự chấ củ đ?ng To-ri ngày càng quy thành sựtrừ tư?
ng củ "chủnghĩ bả thủ, thành sựbả vệtrầ truồg, không có tưtư?ng, cho cái hiệ tồ, -
nhưg ngay cảgiai đạ này cũg đ bịvư?t qua rồ. Thông qua sir Rô-bớ Pin, đ?ng To-
ri đ quyế tâm thừ nhậ sựvậ đ?ng, đ nhìn ra tính chấ không vữg chắ củ hiế pháp
Anh và tán thành nhữg nhượg bộchỉlà đ? duy trì lâu hơ nữ cái kiế trúc thả hạ đ
mụ nát. - Đ?ng Vích cũg đ trả qua mộ sựtiế hóa lớ như vậ, mộ chính đ?ng mớ,
dân chủđ xuấ hiệ; tuy vậ, nề móng củ nă 1688 hình như vẫ phả còn đ? rộg lớ cho
nă 1844! Hậ quảtấ yế củ "sựphát triể lịh sử này là nhữg mâu thuẫ bên trong hợ
thành bả chấ củ chếđ? quân chủlậ hiế, và đ đ?ợ bộ lộmộ cách đ?y đ? khi mà triế
họ Đ?c hiệ đ?i còn đ?ng trên quan để cộg hòa, - nhữg mâu thuẫ đ đ đ?t tớ sựphát
triể cùng cự củ chúng trong nề quân chủAnh hiệ đ?i. Thậ vậ, nề quân chủlậ hiế
Anh là đ?nh cao củ nề quân chủlậ hiế nói chung, là mộ nhà nướ duy nhấ mà trong
đ - trong chừg mự mà hiệ nay đề đ vẫ còn có thểxả ra - giớ quý tộ dòng dõi thự
sựcòn giữđư?c vịtrí củ mình bên cạh ý thứ nhân dân tươg đ?i phát triể, và vì vậ
mà trong đ đng thậ sựtồ tạ cái tam vịnhấ thểcủ quyề lậ pháp đ?ợ khôi phụ mộ
cách nhân tạ và đư?c duy trì mộ cách khó khă trên lụ đ?a.
Nế như bả chấ củ nhà nư?c, cũg như củ tôn giáo, bao hàm ởsựsợhãi củ nhân
loạ trư?c bả thân mình, thì dướ chếđ? quân chủlậ hiế, đ?c biệ là dư?i chếđ? quân
chủlậ hiế Anh, sựsợhãi này đ đ?t tớ để cao nhấ củ nó. Kinh nghiệ củ ba ngàn nă đ
không làm cho ngư?i ta thông minh hơ, ngượ lạ, nó đ làm cho ngườ ta lầ lẫ, rố rắ,
đ tớ chỗmấ trí, và kế quảcủ sựmấ trí này là tình trạg chính trịcủ châu Âu hiệ đ?i.
