Trong công nghiệp kim khí, chỉ còn một ngành chúng ta chưa nói tới, đó là ngành chế tạo
máy. Ngành sản xuất này chủ yếu là tiến hành ở các khu công xưởng, nhất là ở Lan-kê-sia.
Đặc điểm
của ngành sản xuất này là dùng máy móc để chế tạo máy móc, như vậy là nó lại phá hủy nốt
chỗ nương thân cuối cùng của những công nhân bị gạt bỏ khỏi các ngành lao động khác, - đó
là công việc chế tạo ra chính những cái máy để chúng tước đoạt mất miếng bánh của họ.
Những cái máy bào, máy khoan, máy làm đinh vít, bánh xe, ốc, v.v., và các máy tiện đã loại
bỏ hàng loạt công nhân, những người ngày trước đều được lương cao và thường xuyên có
công việc làm, bây giờ bị thất nghiệp; có thể gặp hàng đoàn người thất nghiệp như thế ở
Man-se-xtơ.
Bây giờ nói đến một khu công nghiệp ở về phía Bắc khu làm đồ sắt Xtáp-phoóc-sia. Ở đây
sản xuất đồ gồm (potteries) rất phát triển mà trung tâm là công xã thành phố (borough) Xtốc,
gồm các khu: Hen-li, Bớc-xlem, Lên-En-đơ, Lên-Den-phơ, E-tơ-ru-ri-a, Côn-rít-giơ, Lan-po,
Tan-xtôn và Gôn-đen-Hin, tất cả có 6 vạn dân. "Báo cáo của Tiểu ban điều tra về lao động trẻ
em" cho chúng ta biết rằng ở một vài ngành sản xuất đồ gốm, trẻ con được làm công việc nhẹ
trong những gian phòng ấm áp và rộng rãi, nhưng ở một vài ngành khác, thì chúng đã không
được ăn no và mặc lành, lại phải chuyên làm công việc vất vả tốn sức. Nhiều đứa trẻ phàn
nàn rằng: "Tôi chẳng được ăn no, phần nhiều chỉ được ăn khoai tây chấm muối, chẳng bao
giờ có thịt và bánh mì; tôi không được đi học, tôi không có quần áo nào khác để thay". -
"Trưa nay chẳng có tí gì ăn, ở nhà tôi chưa bao giờ được ăn bữa trưa; thức ăn phần nhiều chỉ
là khoai tây chấm muối, hoạ hoằn có tí bánh mì". "Quần áo tôi mặc trên người là tất cả những
thứ tôi có; tôi không có quần áo ngày lễ". Số trẻ con làm công việc đặc biệt có hại cho sức
khoẻ là những mould-runners, tức là những đứa trẻ đem những đồ gốm còn ở trong khuôn
đến nhà phơi, đến khi đồ gốm khô thì lại đem các khuôn không trở về xưởng. Thế là chúng
phải chạy lên gác, xuống gác cả ngày, mang vác quá nặng đối với lứa tuổi của chúng; mà
phải làm việc ở nơi nhiệt độ cao, làm cho chúng càng mệt nhọc thêm. Những trẻ ấy, hầu như
không trừ đứa nào, đều gầy rộc, xanh xao, yếu đuối, bé nhỏ và thân hình khó coi; chúng hầu
hết mắc bệnh đường ruột, thường nôn mửa, không muốn ăn và có nhiều đứa chết vì kiệt sức.
Những đứa trẻ quay bánh xe (jigger), do đó được đặt tên là jiggers, hầu hết cũng yếu đuối
như vậy. Nhưng công việc có hại nhất là đem thành phẩm nhúng vào nước men có nhiều chất
chì và thường thường có nhiều thạch tín, rồi lại cầm bằng tay không những đồ vừa nhúng
trong nước men ấy ra. Bàn tay và quần áo của những công nhân ấy - đàn ông và trẻ con - bao
giờ cũng nhầy nhụa nước men; da tay họ bở ra và vì phải thường xuyên cầm những vật sù sì,
da dễ bị tuột, cho nên ngón tay chảy máu luôn khiến những chất độc ấy rất dễ xâm nhập vào
cơ thể. Kết quả đã gây nên những cơn đau dữ dội và những bệnh nghiêm trọng về ruột và dạ
dày, chứng táo bón dai dẳng, chứng đau bụng, có khi bị bệnh lao phổi, và đối với trẻ con thì
thường dẫn đến chứng động kinh. Hiện tượng thường thấy ở đàn ông lớn tuổi là chứng tê liệt
cơ bàn tay - colica pictorum
1*
và chứng tê liệt hoàn toàn các chi. Một nhân chứng nói có
