C. MÁC VÀ PH. ĂNGGHEN TOÀN TẬP - TẬP 2 - Trang 293

thuật ở trên và thiếu thốn những tư liệu cần thiết nhất của cuộc sống đến như thế nào, thì
không thể nào khoẻ mạnh và sống lâu được, điều đó tự nó cũng đã rõ rồi. Tuy nhiên, ta hãy
xem xét lại một lần nữa từng hoàn cảnh một, đặc biệt là trên quan điểm ảnh hưởng của chúng
đối với tình trạng sức khoẻ của công nhân. Ngay bản thân sự tập trung dân cư vào các thành
phố lớn đã có hậu quả cực kỳ tai hại; không khí ở Luân Đôn không bao giờ có thể trong sạch,
có nhiều dưỡng khí bằng không khí một miền nông thôn; hai triệu rưởi lồng ngực và hai
mươi lăm vạn lò bếp, tập trung trên ba bốn dặm vuông, tiêu phí một lượng dưỡng khí rất lớn,
lượng dưỡng khí này rất khó được bổ sung, vì ngay cách kiến trúc thành phố tự nó đã làm
cho việc thông gió rất khó khăn. Thán khí do hô hấp và do đốt than sinh ra, vì trọng lượng
riêng của nó khá nặng lên lưu lại giữa nhà, còn luồng không khí chính thì lướt qua trên nóc.
Bộ phổi của những người sống trong những căn nhà đó không nhận đủ lượng dưỡng khí cần
thiết nên kết quả là thể chất và trí óc mệt mỏi, sức sống giảm sút. Vì vậy, dân cư những thành
phố lớn, mặc dù rất ít mắc bệnh cấp tính, đặc biệt là bệnh viêm các loại hơn người nông thôn
sống trong bầu không khí trong lành, sạch sẽ, nhưng ngược lại phần lớn họ đều mắc bệnh
kinh niên. Nếu riêng việc sống ở trong các thành phố lớn tự nó đã có ảnh hưởng xấu đến sức
khoẻ, thì ảnh hưởng tai hại đó của bầu không khí ô uế trong các khu lao động - là nơi, như
chúng ta đã thấy, tập trung đủ mọi yếu tố làm cho bầu không khí càng bị uế tạp hơn - sẽ phải
to lớn biết chừng nào. Ở nông thôn, không khí tự do lưu thông trên mọi phía, nếu có một hố
nước thối ở ngay gần nhà, có lẽ cũng không hại như thế; nhưng ở giữa thành phố lớn, trong
các phố và các sân mà bốn phía đều bị xây chắn và bị cắt đứt mọi dòng không khí trong lành,
thì tình hình lại khác hẳn. Mọi cặn bã động vật và thực vật thối rữa bốc lên những luồng khí
rất hại cho sức khoẻ và vì không có lối thoát tự do nên những luồng khí ấy tất đầu độc bầu
không khí. Như vậy thì rác
rưởi và vũng tù trong các khu phố lao động của những thành phố lớn bao giờ cũng có những
hậu quả tai hại nhất cho vệ sinh chung vì chính chúng bốc ra những uế khí độc hại; những
hơi bốc lên từ dòng nước bẩn cũng vậy. Nhưng không phải chỉ có thế. Cái thực sự khiến
người ta phẫn nộ là cách đối xử của xã hội hiện đại đối với quảng đại quần chúng nghèo khổ.
Người ta lôi kéo họ về các thành phố lớn, ở đó họ hít thở không khí không trong sạch bằng ở
quê hương họ. Người ta nhét họ vào những khu phố kém thông gió nhất do cách xây dựng
nhà cửa gây nên. Người ta tước đoạt mọi phương tiện giữ gìn sạch sẽ; đến nước cũng bị tước
đoạt, vì muốn đặt ống dẫn nước thì phải trả tiền, còn nước sông thì đã bẩn đến mức không
thể nào dùng mà rửa ráy được; người ta buộc họ phải vất ngay ra ngoài đường phố mọi thứ
rác rưởi, cặn bã, đủ mọi thứ nước bẩn, thậm chỉ cả những thứ bẩn thỉu nhất làm cho người ta
lộn mửa, vì người ta tước đoạt của họ mọi khả năng phương tiện nào khác để vứt bỏ tất cả
những thứ đó; như vậy là người ta buộc họ phải đầu độc chính ngay những khu phố họ ở.
Nhưng thế vẫn chưa đủ. Mọi thứ tai hại đổ lên đầu kẻ nghèo cùng. Cư dân các thành phố nói
chung đã ở rất chen chúc nhưng chính họ buộc phải sống chật chội hơn. Họ phải hít thở cái
không khí ô uế ngoài phố cũng chưa đủ, họ còn bị nhét hàng tá người vào một gian phòng,
đến nỗi bầu không khí họ hít thở ban đêm trở nên hoàn toàn ngột ngạt. Người ta cho họ ở