91 Ăng-ghen viết cuốn "Tình cảnh của giai cấp lao động ở Anh" ở Bác-men từ tháng Chín 1844 đến tháng Ba 1845. Trong
thời gian lưu lại ở Anh (tháng Mười một 1842 đến tháng Tám 1844), Ăng-ghen đã chú ý nghiên cứu điều kiện sinh hoạt
của giai cấp vô sản Anh, dự định trình bày vấn đề này trong một chương trình của một tác phẩm ông định viết về lịch sử
xã hội nước Anh; nhưng để làm sáng tỏ vai trò đặc biệt của giai cấp vô sản trong xã hội tư sản, Ăng-ghen đã dành riêng
hẳn một tác phẩm nghiên cứu tình cảnh giai cấp công nhân Anh.
Cuốn sách xuất bản lần đầu bằng tiếng Đức ở Lai-pxích năm 1845. Bản in lần thứ hai bằng tiếng Đức ra mắt năm 1892.
Trong thời gian này, bản dịch ra tiếng Anh được tác giả thừa nhận cũng xuất bản hai lần (ở Niu Oóc năm 1887 và ở Luân
Đôn năm 1892). Trong khi chuẩn bị cho những lần tái bản cuốn sách của minh, Ăng-ghen đã không đưa vào cuốn sách một
sửa đổi căn bản nào. Nhưng trong "Phụ lục cho bản in ở Mỹ" (1887) mà hầu như toàn bộ được đưa vào lời tựa bản tiếng
Anh và bản tiếng Đức xuất bản năm 1892, Ăng-ghen thấy cần phải nói với bạn đọc rằng không nên coi "Tình cảnh của giai
cấp lao động ở Anh" là một tác phẩm mác-xít già dặn. Ông viết: "... Trong quyển sách này, chỗ nào cũng thấy dấu vết của sự
bắt nguồn của chủ nghĩa xã hội hiện đại từ một tổ tiên của nó là triết học cổ điển Đức. Chẳng hạn, trong sách (nhất là về
cuối) đã nhấn mạnh rằng chủ nghĩa cộng sản không đơn thuần là học thuyết về đảng của giai cấp công nhân mà là lý luận có
mục đích cuối cùng là giải phóng toàn thể xã hội, kể cả các nhà tư bản, khỏi khuôn khổ chật hẹp của những quan hệ hiện có.
Theo ý nghĩa trừu tượng thì luận điểm đó đúng, nhưng trong thực tiễn thì nó chẳng có ích gì, thậm chí phần nhiều lại có hại.
Chừng nào mà các giai cấp hữu sản không những tự họ không thấy sự cần thiết được giải phóng mà thậm chí còn dốc sức
chống lại sự tự giải phóng của giai cấp công nhân thì chừng ấy giai cấp công nhân còn phải đơn độc chuẩn bị và tiến hành
cách mạng xã hội". Sau đó Ăng-ghen giải thích tại sao điều dự đoán của ông năm 1845 về cuộc cách mạng xã hội sắp nổ ra
ở Anh không được chứng thực: ông cho rằng sự suy yếu của phong trào Hiến chương từ sau năm 1848 và thắng lợi tạm thời
của chủ nghĩa cơ hội trong phong trào công nhân Anh có quan hệ trực tiếp với địa vị lũng đoạn công nghiệp của Anh trên thị
trường thế giới và ông tin chắc rằng "chủ nghĩa xã hội sẽ lại xuất hiện ở Anh" một khi Anh mất đi địa vị lũng đoạn của
mình. - 317.
92. Ăng-ghen viết bài "Gửi các giai cấp lao động Đại Bri-ten" bằng tiếng Anh với ý định xuất bản thành một tập riêng và
phân phát cho một số lãnh tụ các chính đảng ở Anh, một số nhà văn và nghị sĩ. Trong các lần xuất bản bằng tiếng Đức
cuốn "Tình cảnh của giai cấp lao động ở Anh" năm 1845 và 1892 đều có đăng bài này bằng tiếng Anh, trong các lần xuất
bản ở Mỹ (1887) và ở Anh (1892) đều không có bài này.- 321.
93 Chỉ cuộc khởi nghĩa của công nhân dệt Xi-lê-di ngày 4-6 tháng Sáu 1844 - đây là cuộc chiến đấu giai cấp quy mô lớn đầu
tiên giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản, - cũng như cuộc nổi dậy của công nhân Séc vào mùa hè 1844 trong số đó có
cả công nhân dệt ngoại ô Pra-ha.- 327.
94 Ngày nay người ta đã có thể xác định rõ thêm một số sự kiện mà Ăng-ghen đã nêu lên. Chẳng hạn, người ta biết rằng Ác-
crai-tơ không phải là người phát minh ra máy kéo sợi mà là người đã vơ lấy hàng loạt phát minh của người khác thực hiện
ở Anh. Ăng-ghen cũng không biết về hàng loạt sáng chế và phát minh đã được thực hiện ở các nước khác, đặc biệt là ở
Nga. Chẳng hạn, Ăng-ghen không biết việc nhà phát minh người Nga I.I.Pôn-du-nốp (1728-1766) đã chế tạo ra động cơ
chạy bằng hơi nước đầu tiên vào năm 1763. Động cơ này đã không được sử dụng trong điều kiện chế độ nông nô ở Nga,
trong khi đó chiếc máy hơi nước do Giêm-xơ Oát chế tạo đã nhanh chóng được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp Anh. -
338.
95 "Durham Chronicle" ("Thời sự Đớc-hêm") là tờ tuần báo xuất bản ở Đớc-hêm (Anh) từ năm 1820; trong những năm 40
của thế kỷ XIX nó có khuynh hướng tự do tư sản. - 345.
