"Vai trò của viên công chứng đối với việc đời cũng giống như vai trò của thầy tu đối với việc đạo, họ đều là kẻ giữ gìn bí
mật của chúng ta" (Mông-tơ, "Lịch sử các đẳng cấp ở Pháp", ch.IV, tr.37)
26
.
Viên công chứng là linh mục trần tục. Theo nghề nghiệp, ông ta là tín đồ thanh giáo.
Nhưng Sếch-xpia nói rằng "sự thành thực không phải là kẻ theo thanh giáo"
27
. Ông ta đồng
thời là kẻ trung gian cho bất cứ mục đích gì và là kẻ chủ mưu gây ra những mưu mô, mánh
khoé thị dân.
Với viện công chứng Phe-răng, mà toàn bộ bí mật là sự giả nhân giả nghĩa và chức công
chứng của anh ta, chúng ta hình như chẳng hiểu thêm gì cả. Nhưng chớ nóng vội !
"Nếu như sự giả nhân giả nghĩa ở viên công chứng là hoàn toàn có ý thức còn ở bà Rô-lăng là một cái gì giống như bản
năng thì giữa họ, là đông đảo những người không thể thâm nhập vào bí mật nhưng vẫn vô tình tìm cách đạt tới chỗ đó. Và
không phải sự mê tín đưa giới thượng lưu và đám hạ lưu của thế giới này vào trong ngôi nhà âm u của tên lang vườn Bra-đa-
man-li (linh mục Pô-li-đô-ri). Không, việc tìm kiếm cái bí mật để chứng minh với thế giới rằng mình vô tội đưa họ vào đó".
"Giới thượng lưu" và "đám hạ lưu" đổ xô đến nhà Pô-li - đô-ri không phải là để có được
một bí mật có thể chứng minh trước toàn thế giới rằng họ vô tội. Không, "giới thượng lưu"
và "đám hạ lưu" tìm kiếm ở Pô-li-đô-ri "cái bí mật nói chung", cái b í m ậ t coi là chủ thể
tuyệt đối để chứng minh trước thế giới rằng mình vô tội. Điều đó giống như chúng ta không
tìm chiếc rìu mà tìm
"công cụ nói chung", công cụ in abstracto
1*
để bổ củi bằng sự trừu tượng ấy.
Tất cả những bí mật của Pô-li-đô-ri quy lại là một phương pháp ra thai và một liều thuốc
độc giết người. Trong trạng thái hưng phấn cao độ có tính chất tư biện, ông Sê-li-ga để cho
"kẻ giết người" nhớ đến liều thuốc độc của Pô-li-đô-ri "vì hắn muốn không phải là kẻ giết
người, mà muốn được quý mến, thương yêu và kính trọng". Dường như trong một vụ giết
người, vấn đề là tại sự quý mến, tình thương yêu và sự kính trọng chứ không phải là tại cái
đầu ! Những kẻ giết người có tính phê phán không lo cho cái đầu mình mà lại bận rộn vì "cái
bí mật với tính cách là cái bí mật". - Nhưng vì không phải mọi người đều giết người, cũng
không phải mọi người đều thụ thai trái với luật lệ của cảnh sát, cho nên anh chàng Pô-li-đô-ri
nọ làm thế nào cho mỗi người đều có thể có cái bí mật mong muốn? Có lẽ ông Sê-li-ga lẫn
lộn anh lang vườn Pô-li-đô-ri với nhà học giả Pô-li-đô-rô Véc-gi-li-ô sống vào thế kỷ XVI,
mặc dù nhà học giả này chẳng khám phá ra bí mật nào cả, nhưng đã ra sức làm cho lịch sử
của những nhà khám phá bí mật tức nhà phát minh trở thành "tài sản chung của toàn thế giới"
(xem Pô-li-đô-rô, "Sách nói về những nhà phát minh". Ly-ông, 1706
28
.
Như vậy, cái bí mật với tính cách là cái bí mật, tức cái bí mật tuyệt đối cuối cùng biến
thành "tài sản chung của toàn thế giới", chính là cái bí mật của việc làm truỵ thai và đầu độc.
Cái bí mật với tính cách là bí mật vị tất đã có thể trở thành "tài sản chung của toàn thế giới"
một cách khéo léo hơn là biến thành những bí mật không còn là bí mật đối với ai nữa.
5. "CÁI BÍ MẬT - GIỄU CỢT"
