không cho phép tăng giá, còn dưới chủ nghĩa xã hội thì ai cấm? Nhưng một
tình hình không ngờ trước đã xảy ra: không ai mua sản phẩm công nghiệp
cả. Nông thôn thì nghèo đói, người nông dân không có tiền mua. Giảm giá
thì ngành công nghiệp không muốn, do đó nó tìm các đơn đặt hàng của Nhà
nước. Nhưng Nhà nước cũng không có tiền. Đấy là sự khủng hoảng về tiêu
thụ, diễn ra trong giai đoạn từ năm 1922 đến 1924. Nói chính xác hơn, đó
là sự khủng hoảng do chính quyền Xô viết không biết cách buôn bán.
Dzerjinski viết thư cho Bộ Chính trị: "Giá cả không còn là tiêu chuẩn để
đánh giá như trước nữa, bởi vì nó được quyết định bởi ủy ban kế hoạch
Nhà nước và tại các văn phòng. Nền kinh tế của chúng ta không có thị
trường" .
Dưới chủ nghĩa tư bản, ai nâng giá cao quá, kẻ đó sẽ bị phá sản. Còn
dưới chủ nghĩa xã hội, người phá sản chỉ có thể là bản thân Nhà nước.
Nông nghiệp lúc đó còn tư hữu và Dzerjinski cảnh cáo: "Nếu cứ thu vén từ
người nông dân như thế, Nhà nước sẽ đổ. Chúng ta sẽ đổ thôi..." Các kho
chất đầy sản phẩm công nghiệp và máy móc không bán được. Chỉ sau khi
Dzeriinski đạt được việc bán sản phẩm công nghiệp theo giá thị trường, các
kho đó mới bắt đầu vơi đi.
Trong thực tế công tác, Dzerjinski còn áp dụng hoàn toàn những nguyên
tắc thị trường. Lênin có lần nói:
"Chủ nghĩa xã hội bằng chính quyền Xô viết cộng với điện khí hoá toàn
quốc". Còn Dzerjinski thường thích nói rằng trong khi thực hiện chính sách
của chúng ta, cần phải theo công thức "chính quyền Xô viết cộng với thị
trường".
Về phương diện chính trị, Dzerjinski như đi giữa hai làn nước: ông
không tán thành phe đối lập, vì Zinoviev, Kamenev dùng khẩu hiệu của
Trotski chủ trương "bóc" của nông dân vì anh nông dân tư hữu thời gian
qua đã giàu lên. Ông tranh luận với họ: Nếu các anh lột áo của nông dân,
thì rồi chính bản thân các anh sẽ phải ở trần.
Bất đồng giữa Dzerjinski và Kamenev mang tính nguyên tắc: Dzerjinski
muốn điều chỉnh thị trường bằng sản xuất hàng hoá và sử dụng các nguồn
