quan trọng chủ yếu đối với việc phát triển tâm lý của mỗi cá nhân sau này.
Chúng ta sẽ xem xét mối quan hệ cá nhân – môi trường kỹ hơn sau này.
Mối quan hệ giữa cá nhân và môi trường có liên quan đến một tiến trình
quan trọng cuối cùng, đó là việc phát triển bản ngã thông qua học hỏi. Dù
Hartmann không chỉ rõ bản chất của tiến trình học hỏi giúp cho việc phát
triển bản ngã, nhưng giải pháp của ông ta vượt khá xa Freud khi ông đã chỉ
rõ tầm quan trọng của việc học. Đặc biệt Hartmann chỉ ra rằng vai trò quan
trọng là thuộc về người mẹ và những người giữ vai trò trung tâm trong môi
trường xã hội của trẻ. Ví dụ, người mẹ sẽ đưa ra những phần thưởng hay
những hình phạt để điều khiển việc học tập có liên quan đến bản ngã của
trẻ. Bà có thể bày tỏ hoặc che giấu tình yêu thương của mình dành cho trẻ.
Và việc thể hiện tình yêu đối với trẻ hoàn toàn có thể mang lại hiệu quả
thiết thực (như là một hình thức của việc ban thưởng và trừng phạt) trong
việc định hình cách ứng xử. Bà mẹ cũng có thể điều khiển bằng những
phần thưởng khác nhau, gồm cả việc quan tâm trẻ và tiếp cận với những sự
vật bên ngoài mà chúng luôn khao khát. Khi trẻ lớn hơn và bắt đầu tiếp xúc
với mọi người thường xuyên hơn tiếp xúc với mẹ, người mẹ nên từ bỏ việc
lèo lái trẻ bằng những phần thưởng hay những hình phạt cũng như lèo lái
trẻ trong học tập bản ngã của trẻ. Điều quan trọng là, bản ngã sẽ phát triển
dần dần thông qua việc học hỏi dựa trên sự giúp đỡ thường xuyên nhất từ
những người trong xã hội mang lại. Ví dụ, một bé gái năm tuổi có thể nhặt
một con búp bê bị đánh rơi và đem về lại cho đứa em 2 tuổi của nó. Chứng
kiến hành động đó, người mẹ sẽ ôm lấy đứa bé và nói rằng nó thật là một
đứa con gái ngoan. Từ đó, đứa bé ấy cảm nhận được việc làm có ích của
mình và sẽ lặp lại hành động này. Đó là một trong những cách giúp cho
việc hình thành nên cách ứng xử cũng như hoạt động bản ngã của trẻ.
Rõ ràng, việc phát triển bản ngã được xem như là một chức năng có ảnh
hưởng qua lại với nhau giữa những tác động sinh học mang tính di truyền
và trưởng thành, nó cũng được xem là những tác động môi trường cho việc
học tập. Hartmann nhấn mạnh, hầu như không có một khía cạnh nào của
nhân cách có thể phát triển thông qua một trong hai hình thức đơn độc là
