TÓM TẮT
Học thuyết về nhân cách của Raymond B. Cattell dựa trên tính nghiêm
túc trong khoa học, dữ liệu thực nghiệm khách quan và phân tích toán học
phức tạp. Học thuyết nhấn mạnh đến sự khác nhau giữa những cá nhân lẫn
nhân cách tổng quát. Một trong những mục đích chủ yếu của Cattell là xác
định những mô hình nền tảng của nhân cách. Ông đã cống hiến cả thời gian
và nỗ lực quý báu để phát triển những dụng cụ thích hợp đối với việc đo
lường những kích cỡ đó. Phân tích nhân tố và nghiên cứu đa dạng là những
công cụ mà Cattell vay mượn để xác định những nét tính cách, những yếu
tố cấu trúc nền tảng của nhân cách.
Cattell mô tả một số đặc điểm của nhiều loại người khác nhau. Đặc điểm
bình thường mô tả một nhóm cá nhân; đặc điểm độc nhất là những mô hình
của các cá nhân đặc trưng. Ông phân biệt giữa đặc điểm nguồn và đặc điểm
bề mặt. Theo quan điểm của Cattell, đặc điểm nguồn tạo nên nguyên nhân
của hành vi. Một số đặc điểm được xác định theo các yếu tố gen và được
gọi là những nét tính cách thuộc về thể trạng; một số khác được hình thành
từ nét văn hóa của mỗi cá nhân và được coi là những đặc điểm theo khuôn
mẫu môi trường. Đặc điểm bề mặt là tập hợp những hành vi có mối quan hệ
qua lại rõ ràng, mới nhìn qua giống như những đặc điểm khác nhưng thật ra
những đặc điểm đó không tồn tại lâu trong thời gian dài.
Đặc điểm cũng có thể được tách ra thành nhận thức, động cơ và tình
cảm, tùy theo mức độ hoạt động của chúng. Những đặc điểm nếu kết
hợp với nhận thức thì trở thành những đặc điểm khả năng (ví dụ như
sự thông minh); những đặc điểm có liên quan đến động cơ thì trở
thành những đặc điểm động lực; và những đặc điểm thiên về bày tỏ
năng lực của hành vi cá nhân thì là những nét tính cách nhất thời.
Học thuyết của Cattell khẳng định rằng ứng xử được yếu tố di truyền,
môi trường và sự tương tác giữa yếu tố di truyền và môi trường quyết định.
Năng lực là những đặc điểm thuộc về thể trạng tương ứng với động cơ hay
yếu tố bẩm sinh của các nhà lý luận khác. Tình cảm là đặc điểm được học
hỏi có lẽ ít có ảnh hưởng hơn năng lực nhưng đó là yếu tố quan trọng quyết
