Các nền kinh tế thị trường chịu các cú sốc bắt nguồn từ trong hay ngoài
nước. Ví dụ, nhu cầu đối với hàng xuất khẩu chủ lực của một nước có thể
bất ngờ sụt giảm (chẳng hạn như cầu đối với cà phè xuất khẩu của Việt
Nam), gây ra giảm sản lượng và tăng thất nghiệp trong các ngành bị tác
động trực tiếp. Do tác động lan tỏa, các ngành khác cũng có khả năng bị
ảnh hường xấu. Có bai câu hỏi cơ bản: (1) Chính phủ có cần phải làm gì để
đối phó với cú sốc bất lợi? Nếu nên làm thì (2) phải làm gì?
Có nhiều ý kiến khác nhau về câu hỏi thứ nhất. Chính sách kinh tế vĩ mô
tốt phải dựa vào các tiền đề là số liệu đáng tin cậy và kịp thời, các khuôn
khổ phân tích được thiết lập tốt và các nhà làm chính sách chuyên nghiệp.
Trong những điều kiện này, các nhà kinh tế thuộc “chủ nghĩa chính sách
tích cực" sẽ ủng hộ các chính sách bình ổn của chính phủ. Ví dụ, cú sốc cà
phê có thể dẫn đến suy thoái gây lãng phí các nguồn lực kinh tế và bất lợi
cho người nghèo và thất nghiệp. Vì vậy, chính phủ cần can thiệp để giúp
các ngành còn lại trong nền kinh tế khỏi bị sốc.
Các nhà kinh tế khác chuộng quan điểm chính sách thụ động. Lập luận
của họ là các nền kinh tế thị trường vốn dĩ ổn định. Do đó, để đáp ứng với
các cú sốc, các cơ chế tự điều chỉnh của thị trường (như sự linh hoạt của giá
và lương) rồi cũng sẽ khôi phục trạng thái toàn dụng nền kinh tế, mà không
cần sự can thiệp của chính phủ. Hơn nữa, chính sách kinh tế vĩ mô được
thiết kế nhằm bình ổn nền kinh tế có thể trên thực tế gây bất ổn. Do nhiều
chậm trễ trong việc hình thành và thực thiện chính sách, khi một chính sách
bắt đầu có tác dụng thì nền kinh tế có thể không cần chính sách này nữa.
Một khía cạnh mà cả hai nhóm các nhà kinh tế thống nhất là chính phủ
cần tạo ra những định chế và các cơ chế phù hợp nhằm hỗ trợ, điều tiết,
giám sát các hoạt động của thị trường theo hướng hiệu quả và có thể dự báo
được.
Chúng tôi sẽ bàn về câu hỏi thứ hai trong hai bài kế tiếp.
