nên Hồ Quý Ly đã lệnh cho xây thành Tây Đô ở Thanh Hóa, mà sau
này, khi nhà khảo cổ học Đỗ Đình Truật đi tìm mộ Hồ Quý Ly và đặt
chân đến Lão Hổ Sơn đã sực nhớ đến thành Tây Đô ấy. Chúng tôi hỏi:
“Vì sao trên đường sang Trung Quốc tìm mộ Hồ Quý Ly ông lại nhớ
đến thành nhà , tức thành Tây Đô (còn gọi là Tây Giai) ở Thanh Hóa,
Việt Nam?”. Ông đáp: “Sao lại không nhớ được. Tôi đã liên tưởng
ngay thành nhà khi vừa đến các bãi tha ma đẩy mộ vô chủ trên ngọn
Lão Hổ Sơn. Là vì cái chết tha phương trên đất Trung Quốc của Hồ
Quý Ly có liên hệ nhân quả rất chặt chẽ với những chuỗi hoạt động
của đời ông, mà một trong những việc làm quan trọng của ông là
quyết định xây thành Tây Đô để ứng phó kịp thời với việc nhà Minh
xua quân xâm láng. Hẳn nhiên nhà Minh không thể để một bộ óc
chiến lược như Hồ Quý Ly được sống sót dài ngày để tiếp tục suy tính
chống lại họ. Rõ ràng cái chết chưa biết rõ ngày tháng lẫn nơi chôn
của Hồ Quý Ly có duyên do rẫt sâu từ những hoạt động quân sự như
xây thành đắp lũy để chổng giặc của ông.
Nói tới đó, ông Đỗ Đình Truật giở bản thảo cuốn Hồi ức về hành
trình tìm mộ Hồ Quý Ly để chỉ chúng tôi xem đoạn ông viết về việc
thám sát thành nhà Hồ do Hồ Quý Ly ra lệnh xây như sau: “Ngay
trong những năm kháng chiến chống Mỹ ác liệt vào giai đoạn 1965 -
1967, đoàn điều tra khảo cổ học của chúng tôi vẫn đến Thanh Hóa,
gần cầu Hàm Rồng, để bước đầu nghiên cứu Thành nhà Hồ, bởi lẽ
theo nhận định của Nhà nước lúc bấy giờ, Thành nhà Hồ là một di
tích quân sự, di tích lịch sử, nói lên ý chí bảo vệ đất nước và chống
ngoại xâm. Đầu tiên khi đến đó, chúng tôi đặt vấn đê tại sao Hồ Quý
Ly lại chọn vùng núi non của động An Tôn, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh
Thanh Hóa để xây căn cứ chống quân Minh, và rồi chúng tôi có ngay
câu trả lời khi tận mắt nhìn lại địa thế hiểm yếu của vùng này, với bốn
bề núi non bao bọc, không chỉ mở ra mặt nam và đông nam rộng
thoáng mà còn có dòng sông Mã, sông Chu hợp lưu nữa, thuận cho
việc hoạt động của thủy binh. Cung đất mà Hồ Quý Ly chọn xây thành
