mất, sư Vạn Hạnh âm mưu cùng Đào Cam Mộc và một số người khác
tổ chức các hoạt động nhằm đưa Lý Công Uẩn lên thay ngôi Hoàng đế
của nhà Tiền Lê, lập ra nhà Lý. Sự kiện này đã thể hiện bước đầu vai
trò của bằng đảng. Trong chế độ cai trị của nhà Trần, bên cạnh hoàng
tộc là một hình thức “bằng đảng” liên kết những người cùng một dòng
họ vào sinh hoạt chính trị để làm hậu thuẫn bảo vệ ngôi vua, thỉnh
thoảng đã xuất hiện những bằng đảng nhỏ. Ví dụ như trong việc lập
Hoàng tử Vượng làm Thái tử vào năm 1328, đã xảy ra tranh chấp dẫn
đến triệt hạ nhau một cách thê thảm giữa một bằng đảng do Quốc phụ
thượng tể Huệ Võ vương Trần Quốc Chẩn cầm đầu và một bằng đảng
do Thiếu bảo Trần Khắc Chung cầm đầu
...
Nhưng thực tế, đến cuối đời Trần, sinh hoạt bằng đảng mới phát
triển có nền nếp với quy mô tươm tất, dưới sự tổ chức, lãnh đạo một
cách khôn khéo, đầy thủ đoạn của Hồ Quý Ly.
II. CUỘC ĐẢO CHÍNH NGÀY 28 THÁNG 2 NĂM CANH
THÌN (1400) LÀ HÀNH ĐỘNG CẢI CÁCH CHÍNH TRỊ TÁO
BẠO VÀ TRIỆT ĐỂ NHẤT CỦA HỒ QUÝ LY
Cuộc chính biến đoạt ngôi vua ngày 28 tháng 2 năm Canh Thìn do
Hồ Quý Ly tổ chức, theo Việt sử thông giám cương mục đã diễn biến
như sau: “Quý Ly nói thác ra rằng vua truyền ngôi cho
. Bầy tôi
khuyên mời lên ngôi vua. Quý Ly giả vờ thoái thác nói: “Ta sắp đến
ngày xuống lỗ rồi
, nếu làm như thế thì còn mặt mũi nào trông thấy
tiên đế ở dưới đất được?”. Bầy tôi 3 lần dâng tờ biểu, mới nhận lời,
xưng là Hoàng đế, đặt niên hiệu là Thánh Nguyên, đổi quốc hiệu là
Đại Ngu và đổi họ mình là họ Hồ, truất Thiếu Đế làm Bảo Ninh Đại
vương, vì Thiếu Đế là cháu ngoại nên không giết chết”
Trong lịch sử, các nhà viết sử thời quân chủ ở nước ta (Phan Phu
Tiên, Ngô Sĩ Liên, Ngô Thì Sĩ...) đều lấy Nho giáo làm tiêu chuẩn
hàng đầu để đánh giá, bình luận các sự kiện và các nhân vật lịch sử.
