toan ám hại. Quý Ly là một chính khách từng nhiều lần bị sát hại mà
vẫn thoát (tháng 8 năm Mậu Thìn - 1388, Đế Hiện âm mưu cùng Thái
úy Trang Định vương Ngạc giết Quý Ly; trước đó Tri thẩm hình viện
Lê Á Phu đã bí mật tâu vua giết Quý Ly; tháng 2 năm Nhâm Thân -
1392, Quý Ly lại bị Trần Nhật Chương mưu giết; rồi bằng đảng của
Trần Hàng, Trần Khát Chân lại âm mưu giết Quý Ly khi họp hội thề ở
Đốn Sơn năm 1399...). Đáp lại, Hồ Quý Ly cũng thẳng tay đàn áp phe
quý tộc và công thần nhà Trần chống lại ông.
Một điểm nổi bật trong lịch sử vào cuối đời Trần là khi các vua
Trần đã tỏ ra bạc nhược, kém cỏi, thì cũng là lúc hàng loạt chính sách
canh tân được đề ra. Nhưng phần nhiều chính sách ấy đã không thực
hiện được đầy đủ, vì thực chất chủ trương cải cách đó là của Hồ Quý
Ly chứ không phải của các vua Trần. Tháng 5 năm Đinh Sửu (1397),
vua Trần xuống chiếu cải cách việc học nhưng thực tế chủ trương này
không thực hiện được. Sử thần Ngô Sĩ Liên có nhận xét: “Bấy giờ có
chiếu lệnh này, còn gì tốt đẹp bằng thế nữa? Nhưng lệnh này không
thấy thi hành vì không phải là bản ý của vua (...)”
Trước yêu cầu cải cách đã trở nên bức xúc trong khi vua và một số
đông triều thần thì bất lực, nặng óc bảo thủ, trở thành lực cản thực sự
thì làm sao có thể tiến hành công cuộc cải cách toàn diện nếu không
dẹp bỏ lực cản ấy, nhất là khi ấy Hồ Quý Ly đã đến tuổi ngoài 60? Có
thể nói sau khi ngôi vua được trao về Thiếu Đế - vị vua mới 3 tuổi, thì
trên thực tế Quý Ly đã có đủ quyền uy của một thiên tử rồi. Song Quý
Ly cần có danh nghĩa với quyền hành tối thượng, cần có sự độc tôn
mới có thể tự do hành động theo chí hướng của mình. Chính các lực
lượng đối đầu ngăn trở, âm mưu phá hoại ngày càng quyết liệt khiến
Quý Ly phải chủ động dọn sạch con đường để đi đến một cuộc cải
cách toàn diện xứ sở... Nỗi bức xúc ấy đưa Quý Ly đến hành động
quyết liệt: cuộc đảo chính cuối tháng 2 năm Canh Thìn (1400) thể hiện
rõ thái độ dứt khoát, kiên quyết và táo bạo nhất mà họ Hồ phải làm sau
những năm dài lo toan, xếp đặt... Đó là cuộc cải cách chính trị triệt để
