Và mấy bài thơ chữ Hán làm lúc trấn nhậm Châu Đốc, lúc hồi hưu về
Bình Thủy.
Nghĩa có soạn hai bổn tuồng khác là « Tây Du » và « Mậu Tòng »
VỀ QUYỂN TUỒNG « KIM THẠCH KỲ DUYÊN »
Quyển tuồng nầy ai cũng công nhận là hay, hay cả văn chương lẫn sự
tích.
Thủ khoa Nghĩa dùng rất nhiều chữ Hán mà làm văn trong bổn tuồng
nầy, viết đã có lớp lang phép tắc mà lại còn đối đáp phải chừng, rất chọi
nữa. Chỗ nào dùng nôm thì dùng một cách rất khéo, nhứt là lựa những câu
tục ngữ phong dao mà xếp đặt cho đối chọi nhau cả lời lẫn ý.
Văn tài của Nghĩa còn hiện ra khi tả tâm lý của mỗi người, người thế
nào cho nói ra lời thế ấy : đứa gian nịnh, khách ăn chơi, kẻ tham tàn, gã
hung dữ có cái tâm thế nào, khi nó vừa mở lời ra thì người ta đã biết ; bậc
trung trực, đấng hiền lương, nhà lễ giáo, hạng anh tài cũng vậy, lời nói tỏ
lòng người.
Song vì Nghĩa dùng chữ Nho quá nhiều, điển tích cũng lắm, cho nên
những người quốc văn non nớt đọc bổn tuồng nầy, khó lòng mà hiểu nổi.
Lược thuật sự tích trong bổn tuồng « Kim thạch kỳ duyên » :
« Kim Ngọc con của Ngạn Yêm, Tri huyện Bồ Thành, đã hứa hôn với
Ái Châu con của Lâm Vượng là một nhà phú hộ.
Ngạn Yêm đi trấn nhậm, giữa đường bị giặc bắt, Kim Ngọc nhảy
xuống sông, nhờ tiểu đồng trung tín là Dũ Đức cứu đặng, song mắc lấy
bịnh phong, dưỡng bịnh ba năm trong chùa không mạnh, về quê xin cưới Ái
Châu, Lâm Vượng đem nữ tỳ Thạch Vô Hà gả thế.
Vô Hà là con lương y Thạch Đạo Toàn, vì nhà gặp biến mà phải bán
mình cho Ái Châu. Đạo Toàn trị Kim Ngọc lành bịnh, chàng thi đỗ Trạng
