năng trợ, ngã chi oan khanh độc năng minh, triều quận công xưng khanh
thị phụ ; Khanh chi bệnh ngã bất đắc dưỡng, khanh chi tử ngã bất đắc táng,
giang san ưng tiếu ngã phi phu ».
Nguyễn Văn Nghĩa dịch : « Tớ nghèo mình lo giúp, tớ oan mình lo kêu,
chòm xóm đều khen mình đáng vợ ; Mình đau tớ chẳng nuôi, mình chết tớ
chẳng táng, non sông thẹn phận tớ làm chồng ».
Rồi làm một bài thơ đề nơi nhà mồ :
Đã chẵn ba năm mới đặng thăm,
Màn loan đâu vắng bặt hơi tăm.
Gió đưa nào thấy hình dương liễu,
Đêm vắng ai hoài tiếng sắt cầm.
Chồng nhớ vợ lòng tơ bối rối,
Con thương mẹ, lụy ngọc tuôn dầm.
Có linh chín suối đừng sao lãng,
Thỉnh thoảng về thăm lúc tối tăm.
Chín suối hồn linh, cụ Bà Nguyễn Thị Tồn hẳn rơi giọt lệ cảm tình.
Cho đến chúng ta ngày nay đây, đọc mấy lời ấy, ai chẳng ngậm ngùi.
Huống chi, cụ Thủ khoa còn thống thiết ngụ thêm thâm tình trong bài
văn tế, văn chương trác lạc, ý sầu thảm mênh mang :
1. Hỡi ôi ! Gió Nữ phất phơ, mưa Ngâu lác đác.
2. Duyên bình thủy sum vầy đà tan vỡ, ngạt ngào bọt nước sóng xao ;
đuốc loan phòng tỏ rạng phút khêu lờ, sảng sốt ngọn đèn gió tạt.
3. Nhớ linh xưa ! Tánh đúc son vàng ; tình không đen bạc.
4. Chen với nguyệt vóc tròn hơn nguyệt, phòng khuê đà rực rỡ gương
trong ; ở trên trần mà chẳng nhuốm trần, vườn dâu khỏi lấm nhơ bụi cát.
5. Trong vấy màu bùn chẳng đục, những sự sang giàu, của trăm xe đưa
rước nào màng ; nghèo manh khố chuối mà thanh, phải duyên đằm thắm,
