Hàm Nghi ra Tiên Động. Khiến cho Nguyễn Cao cùng nhóm đồng hành đã
vào tới gần Thanh- Nghệ, lỡ kế phải lùi ra rồi bị giặc bắt.
Thuyết lại nhớ chuyện ông cùng Quang Bích sang Tàu cầu viện.
Quang Bích xong việc rồi về ngay. Ông ở lại, đầu là do có kế sách và thực
hành được ít nhiều, nhưng so với Quang Bích thì ông kém cỏi. Đã vậy ông
lại dùng thuốc phiện chữa bệnh rồi nghiện ngập. Nhận ra lỗi, ông cai
nghiện rồi làm thơ trách mình và hứa hẹn với Quang Bích:
Tiêu sầu, trừ chướng hóa say sưa...
Thân già nhiều bệnh quyết lo chừa...
Nhắn bạn non sông đồng chí ấy
Già này tuy mệt dám đâu ngơ.
Thuyết ở đây, có những việc nghĩ ra mà không làm được. Người Tàu
chỉ giúp ông trong cái ngưỡng khỏi đói rét, chứ không phải để có sức đánh
Pháp. Khi ông còn vị thế, họ nể phần nào. Nay ông thất thế, họ đối xử khác.
Điều này ông thấy chậm hơn so với Quang Bích. Cùng có chính sách tranh
thủ ngoại viện, nhưng Quang Bích sáng suốt hơn. Khi quân Thanh rầm rộ
kéo sang, nói là cùng ta chống Pháp, Bích đã tâu vua Tự Đức cảnh giác
phòng sự bất ngờ. Nhưng lúc đó Thuyết không nghĩ thế, và vua quở trách
Bích là hoảng báo. Nay mới thấy cả vua và Thuyết đều không đúng.
Với cách nhìn như thế khi đang nắm bộ Binh, Thuyết thực là người
thiếu toàn diện so với Bích. Nay Thuyết thấy chỉ với khiếm khuyết đó, ông
cũng không còn xứng là người nắm binh quyền của triều đình, nhưng nghĩa
quân tôn trọng gọi ông là Nguyên nhung. Ôi cái nước Nam của ông đã từng
phá Hán, Tống, trừ Nguyên, Minh, mấy lần vũ công hiển hách, mà nay sao
lại mạt vận, cùng đồ?... Ông lau nước mắt, rồi mở thư Quang Bích ra xem
lại. Người đồng tâm, đồng chí của ông lúc này ở trong nước, đang phải
ngày đêm lo liệu việc chống giặc. Gánh nặng, đường xa lại gặp hùm tinh,
