CẦN VƯƠNG, ĐÔNG DU
Bút Ngữ
www.dtv-ebook.com
Chương 109
Thực dân Pháp cùng lũ tay sai người Nam quen lợi dụng tình huống
"động chà bắt cá". Nhân có vụ "Chống thuế Trung Kỳ", chúng giết ông
Nghè Trần Quý Cáp, bỏ tù các ông Nguyễn Hàm, Phan Chu Trinh... Nay
nhân vụ "Xô viết Nghệ - Tĩnh", chúng tìm những người nghi có liên quan
để trừng trị. Từ Nam ra Bắc, nhiều người bị chúng nghi ngờ, bắt bớ, giam
cầm; nhiều người phải lẩn trốn trong nhân dân hoặc ra nước ngoài. Chúng
nhằm vào "ông già Bến Ngự", cho là cụ ngầm ủng hộ Nghệ - Tĩnh, nhưng
chẳng có chứng cứ để hại cụ. Chúng phải tìm cớ bắt cả con đẻ lẫn con rể
của cụ vào tù. Gia đình không còn mấy ai săn sóc cụ.
Được ông Hành, ông Ký giúp đỡ, cụ vẫn dồn tâm lực vào việc nghiên
cứu và trước thuật. Bộ Kinh Dịch đồ sộ và khó hiểu, cụ dành nhiều ngày
tháng để diễn giải bằng quốc âm, nhằm giúp hậu thế bớt khó khăn khi đọc
bộ sách Trung Hoa cổ đại. Xong, cụ lại viết bộ "Khổng học đăng", nghiên
cứu sâu sắc về Khổng Tử và học thuyết của ngài. Hai bộ sách lớn này
chiếm bốn phần mười số trang mà cụ viết trong cả đời mình.
Một hôm nhân đọc tờ báo "Đông Pháp" đăng tin Nguyễn Đức Cảnh
lên máy chém, cụ sực nhớ một nhân sĩ chống Pháp quê ở Thái Bình. Đó là
một trong những vị tiền bối thời Văn Thân mà cụ kính mến. Cụ liền viết bài
văn bia: "Kỳ diệu thay một gia đình cụ Động Am (Nguyễn Mậu Kiến) có
đủ hiếu tử, nghĩa sĩ, liệt nữ, những bậc thần tiên... Nhà giàu nhưng cụ ăn
mặc giản dị, lấy việc giúp đỡ người, cứu nạn nước làm trọng. Cụ góp của
cải làm quân phí, để ruộng nuôi lính, mộ dũng dẹp giặc. Cụ có tài nhưng
không hiển đạt ở đời là tại trơi. Song cái gương trung hiếu tiết nghĩa của cụ
